ANS

'Het onderzoek laat zien dat ook onder een sociaal leenstelsel jongeren zullen gaan studeren.' Zo luidt de uitgelekte conclusie van het onderzoek over het leenstelsel van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), lezen we bij DUB. De uitgelekte conclusies van het rapport laten het afschaffen van de basisbeurs hoogstwaarschijnlijk dichterbij komen. Op verzoek van minister Jet Bussemaker heeft het SCP onderzoek gedaan naar leenangst onder studenten en de gevolgen van het afschaffen van de basisbeurs. Hoewel studenten dus gewoon gaan studeren, willen ze het lenen wel zoveel mogelijk uitstellen. 'Dat vergt op uiteenlopende terreinen gedragsaanpassingen', aldus het rapport. Voor de politiek is het rapport belangrijk. D66 heeft al eerder aangekondigd dat het de bevindingen van het SCP zwaar laat meewegen als het gaat om de steun voor het leenstelsel. 'Als de uitkomsten van het SCP er zijn, kunnen we meer zeggen over de wijze waarop we aan knoppen moeten draaien om de toegankelijkheid te verbeteren', zei D66'er Paul van Meenen eerder. Zonder steun van D66 en Groen Links komt het voorstel voor het sociaal leenstelsel niet door de Eerste Kamer.

 

Met zijn Facebook-bericht waarin hij zegt dat het leenstelsel zo slecht nog niet is, ontving Karl Kouki (24), student Bestuurskunde, meer dan achthonderd likes en kreeg hij meer dan 120 reacties. ANS vroeg hem zijn mening te formuleren in een ingezonden brief. Naar aanleiding van mijn bericht op Facebook, ben ik door ANS benaderd om mijn mening met betrekking tot het Studievoorschot in een ingezonden brief te delen. Gezien de reacties op Facebook, heb ik daar eerlijk gezegd even over getwijfeld. Mijn mening is immers geen populaire. Maar goed, wie de bal kaatst... Om te voorkomen dat ik een rijkeluiskind word genoemd, is het wellicht verstandig om mijn persoonlijke situatie nader toe te lichten. Ik ben een vierdejaars bachelorstudent, ik heb een studieschuld, een bestuursjaar gedaan en twee werkgevers waar ik gemiddeld 14 uur per week werk. Ik betaal alles zelf, leen indien nodig bij en word op geen enkele manier financieel gesponsord door mijn ouders. Gelukkig houden ze wel veel van me en ben ik altijd welkom. Maar goed, on topic: de Nederlandse student is niet arm. Sinds 2004 gaan er jaarlijks meer studenten voor een halfjaar of voor een summer school naar het buitenland. We gaan op studiereis, skireis en doen onze boodschappen bij de Albert Heijn. We gaan regelmatig op stap, zijn lid van verenigingen, gaan naar festivals en beschikken bijna allemaal over een smartphone. We zijn niet arm, maar we zijn het gewoon niet gewend om onze studie zelf te betalen. Daarnaast dekken we nog lang niet alle kosten zelf. 'Maar onze kenniseconomie gaat verloren en alleen de rijksten kunnen nog studeren.' Onzin, studerende kinderen van ouders die samen minder dan 46.000 euro bruto per jaar verdienen, behouden de aanvullende beurs. Verdienen je ouders meer, maar heb je broers/zussen die ook studeren, dan kom je wellicht ook in aanmerking voor een aanvullende beurs. Belangrijk hierbij is dat de aanvullende beurs een gift wordt als de student zijn diploma haalt. Daarnaast gaat onze kenniseconomie verloren als de kwaliteit van het onderwijs achteruit gaat ten opzichte van het buitenland, niet omdat we wel of geen basisbeurs ontvangen. Sterker nog, hopelijk worden we allemaal iets kritischer ten opzichte van het onderwijs, aangezien we financieel meer bijdragen. Bovendien zijn de voorwaarden wat betreft het terugbetalen van de lening zeer gunstig. De terugbetaaltermijn gaat van 15 naar 35 jaar en hoeven we in plaats van 12 procent maar 4 procent van het inkomen boven het wettelijk minimumloon in te zetten voor de aflossing. Verdien je minder dan het wettelijk minimumloon, dan betaal je niets terug. Als we na 35 jaar nog restschuld open hebben staan, wordt dat bedrag kwijtgescholden. Laten we eerlijk zijn, we gaan toch niet uit van bovenstaande situatie. We balen gewoon dat de generatie die er zelf maximaal van heeft geprofiteerd, het feestje voor ons nu verpest. That’s life. Het geld moet ten goede komen aan het onderwijs en niet aan de studenten. Nu de basisbeurs vervalt, investeert het kabinet een miljard euro in de kwaliteit van het hoger onderwijs. Dat is nog altijd te weinig. Ben ik het, wat betreft dit beleid, helemaal eens met het kabinet? Nee, kom de studenten tegemoet door het collegegeld te verlagen. Natuurlijk zijn er kanttekeningen te plaatsen en uitzonderingen te bedenken. Wellicht is het voor een student Geneeskunde, Econometrie of Kunstmatige Intelligentie moeilijker om naast de studie te werken, maar daar weegt een gunstige financiële toekomst wel tegenop. Studeren is investeren en investeren kost geld. Gelukkig maakt de overheid geen onderscheid en mag iedere student, ongeacht de studie, lenen. De decadentie van gratis geld voor iedere student verdwijnt en onze universiteiten krijgen daar een miljard voor terug. Uiteraard zou ik het fantastisch vinden als het onderwijs geheel gratis zou zijn, helaas is dat niet de realiteit. Goed onderwijs is kostbaar. Het is tevens een investering met in potentie een hoog rendement. Maar als we nu massaal besluiten te stoppen met studeren, omdat we een mogelijke schuld opbouwen, verdienen we het label ‘kenniseconomie’ misschien helemaal niet. Zolang de groep die mij op Facebook vraagt om te sterven niet groter is dan de groep die bereid is inhoudelijk te reageren, komt het allemaal wel goed.

 

In deze ingezonden brief gaat Yurre Wieken (24), masterstudent Geschiedenis, in op de ingezonden brief van Karl Kouki, die het leenstelsel zo slecht nog niet vindt. 'We kennen het type dat hij omschrijft allemaal wel in onze kenniskring, maar we kennen ook veel andere types, waarvoor dit absoluut niet opgaat.' Ik houd van recalcitrante meningen. Iemand die een dag na de invoering van het leenstelsel van de daken schreeuwt dat het fantastisch is, verdient zeker mijn waardering. Daarmee doel ik natuurlijk op het stuk Karl Kouki van gisteren. Wel is het jammer dat het stuk sterk uitgaat van aannames en generalisaties. Kouki schildert zijn studiegenoten af als wellustige levensgenieters die massaal op vakantie gaan, duur shoppen, stappen, lid zijn van verenigingen en smartphones hebben. Studenten hebben het prima en moeten niet zeuren dat ze geen 'gratis geld' meer krijgen. Waar baseert hij dat op? We kennen het type dat hij omschrijft allemaal wel in onze kenniskring, maar we kennen ook veel andere types, waarvoor dit absoluut niet opgaat. Wie even kritisch nadenkt, komt vooral met vragen. Hoe weet Kouki dat al die studenten dit betalen van hun studiefinanciering en niet van een bijbaan of ouderbijdrage? Leuk dat hij zelf grotendeels zelfvoorzienend is, maar is hij representatief of maatgevend voor iedere student? Daarnaast gebruikt hij meer aannames om zijn mening te ondersteunen die vooral vragen oproepen: hoeveel studenten shoppen er bij de AH? 'Ik zie er veel', is geen argument. Kopen ze A-merken of AH Basic? Is zo’n vereniging wel zo duur? Nijmeegse studieverenigingen vragen doorgaans tien euro contributie per jaar. Hoeveel zegt een incidentele uitgave aan bijvoorbeeld een festival over iemands maandelijkse bestedingsvermogen? Dan de inhoud. Over 'investeren in jezelf' kan ik kort zijn: dat doen studenten al, met gemiddeld 15000 euro aan studieschuld. Studeren is in Nederland al veel duurder dan in omringende landen – zoals België, Duitsland en Scandinavië. Daarnaast wordt ervan uitgegaan dat alleen de student zelf iets aan zijn studie heeft. Volgens mij is de hele maatschappij gebaat bij een goed opgeleide beroepsbevolking, publieke en private bestuurders met kennis van zaken, wetenschappers, et cetera. Studeren is meer dan slechts iets waarmee je later een vet salaris krijgt. Voor sommigen misschien niet, maar dat zal door het leenstelsel alleen maar sterker worden. Studeren wordt immers eerder een financiële afweging, waarbij studies waarmee je later waarschijnlijk een dik betaalde baan hebt in populariteit toenemen. Het gaat steeds meer om instrumentele in plaats van intrinsieke doelen, zoals jezelf ontwikkelen. Funest voor minder sexy en lucratieve wetenschapsgebieden – het gebeurt nu al aan de Faculteit der Geesteswetenschappen aan de UvA, waar fors wordt bezuinigd en studies worden samengevoegd. De aanvullende beurs wordt behouden en stijgt zelfs, aldus Kouki. Dat klopt, maar hij vertelt er niet bij dat ook voor mensen met een aanvullende beurs de basisbeurs verdwijnt. Netto is dat nog steeds een achteruitgang van zo’n 8600 euro over vier jaar studeren. Ook komen door het leenstelsel minder mensen voor de aanvullende beurs in aanmerking. Het is minder erg dan het verdwijnen van de aanvullende beurs, maar daarmee is ook wel alles gezegd. Gunstige aflossingsvoorwaarden voor de lening? Langer aflossen betekent langer rente betalen, waardoor je op termijn duurder uit bent. De rente voor studieleningen is nu laag, 0,8 procent, maar stijgt naar 1 procent doordat deze aan andere staatsobligaties wordt gekoppeld. Daarnaast wordt met deze cijfers uitgegaan van het huidige economische klimaat – wanneer de economie weer aantrekt, stijgt de rente verder. En ja, het is mooi dat er geïnvesteerd wordt in het onderwijs. Maar daar is geen leenstelsel voor nodig. De meeste afgestudeerden leveren door inkomensbelasting meer op dan ze als student ooit gekost hebben. Dit zie je alleen niet op de begroting van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap terug, wat voor mij de fundamentele legitimatie van het leenstelsel in twijfel trekt. Los van de fundamentele vraag óf je in crisistijd moet bezuinigen (dat is ook maar een economische visie), is de vraag wáárop je bezuinigt altijd een kwestie van politieke keuzes en prioriteiten. Goed, dat is een andere discussie. Maar hoe zeker is de overheid dat het geld echt terugkomt? 35 jaar is heel lang en in Engeland ontstond een groot gat in de onderwijsbegroting doordat leningen massaal niet werden afbetaald. De Raad van State waarschuwde daarom dat het onduidelijk is of de opbrengsten echt terugvloeien naar het onderwijs. Ik geloof best dat er studenten zijn die eigenlijk niets te klagen hebben en in deze discussie minder recht van spreken hebben. Het gaat hier echter ook over de studenten die dat wel hebben, die nu al tot over hun oren in de schulden zitten, een bijbaantje hebben, hard studeren en nu te horen krijgen dat ze 'meer moeten investeren in zichzelf'. Het gaat over studenten die zelf allang geen recht meer hebben op de basisbeurs en zich volledig belangeloos inzetten voor de generatie ná hen. Ik ben ook tegen dat leenstelsel, en mij wordt niets 'afgepakt' – ik studeer deze zomer namelijk af. Karl Kouki mag van het leenstelsel vinden wat hij wil, maar vertel dan wel het hele verhaal. Zet de minder jubelende studiegenoten niet weg als kortzichtig en verwend.

 

Het lijkt er op dat Masterstudenten de studiefinanciering voor hun studie in het collegejaar 2014/2015 niet hoeven te lenen. GroenLinks is namelijk nodig voor een meerderheid in de Eerste Kamer om het plan van minister Bussemaker door te laten gaan. De partij wil het leenstelsel voor studenten echter pas in 2015 invoeren. Fractievoorzitter van GroenLinks, Bram van Ojik, zegt tegenover de Volkskrant: 'In de Miljoenennota wordt geen geld uitgetrokken voor een lager collegegeld of voor kleinere collegegroepen, terwijl wij daar keer op keer om hebben gevraagd. Dan komt het moment dat we zeggen: we moeten studenten niet langer in onzekerheid laten.' Voor de zomer werd het leenstelsel voor bachelorstudenten al uitgesteld tot begin van het collegejaar 2015/2016. Minister Bussemaker wilde meer tijd nemen om aankomende studenten te laten wennen aan het idee dat ze binnenkort geld zouden moeten lenen. Van uitstel komt afstel? SP-Kamerlid Jasper van Dijk heeft al aangegeven te vragen om het plan van tafel te vegen:

Plan leenstelsel nu al twee keer gewijzigd (en daarmee regeerakkoord). Bij vragenuur stel ik voor om het plan helemaal van tafel te halen

— Jasper van Dijk (@JaspervanDijkSP) September 23, 2013

Update 15:20 uur: Bussemaker reageert op de opmerkingen van Van Ojik: 'Het is goed dat Van Ojik nu zegt: dat sociaal leenstelsel moet er komen', Bussemaker is verheugd over de uitspraak van de fractievoorzitter. 'Het wetsvoorstel ligt bij de Tweede Kamer; daar voeren we binnenkort het debat.' Bussemaker constateert dat elk jaar uitstel betekent dat de investeringen ook een jaar later komen. Ze wil nog niets weten van afstel. Ook kwam studentenvakbond AKKU met een reactie op de genoemde mogelijkheid tot uitstel van de invoering van het leenstelsel. Voorzitter Marije Willems: 'We zijn blij dat het nog niet wordt ingevoerd, wel moet er meer duidelijkheid komen voor de student. Op dit moment is nog veel onzeker, want dit is uitstel en geen afstel.

 

Bronnen in Den Haag melden aan NU.nl en RTL Nieuws, dat het leenstelsel voor de bachelorfase een jaar later komt. De plannen voor de masterfase blijven ongewijzigd. Het plan was om de studiefinanciering vanaf het studiejaar 2014/2015 af te schaffen. Dat wordt nu dus zeer waarschijnlijk 2015/2016. Vanmiddag wordt er meer duidelijk. Wellicht niet geheel toevallig tegelijkertijd met de presentatie van het rapport (pdf) van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Het wordt nog lastig voor het kabinet om de plannen rond te krijgen:

Steun van GroenLinks voor de plannen van minister Bussemakers is geen stap dichterbij dan een half jaar geleden — Jesse Klaver (@jesseklaver) June 7, 2013

  De reactie van het ISO is ook duidelijk:

Reactie @isobestuur: stel ook Masterfase een jaar uit, behoud OV en breidt aanvullende beurs uit! — Thijs van Reekum (@ThijsvanReekum) June 7, 2013

  Update 18.00 uur: In de brief (pdf) die minister Bussemaker aan de Tweede Kamer heeft gestuurd worden de geruchten bevestigd. Daarnaast werd bekend dat de termijn van terugbetalen van de studieschuld van 15 naar 20 jaar wordt verlengd. LSVb-voorzitter Kai Heijneman reageert op de brief en het rapport van het SCP: 'Havo en vwo scholieren hebben geen andere keus dan te gaan studeren. Studenten zullen tijdens hun studie nog meer moeten werken om rond te komen, dat gaat ten koste van de studie.' 'We zijn niet blij met de komst van het leenstelsel', aldus ISO-voorzitter Thijs van Reekum. 'Maar als het komt dan moet het wel onder goede voorwaarden gebeuren. De minister is het aan studenten verplicht om te zorgen voor een degelijk leenstelsel met sociale randvoorwaarden, ook voor de masterfase. In het rapport zitten goede elementen in zoals uitstel voor een degelijk leenstelsel en het oprekken van de terugbetaling naar 20 jaar.' Van Reekum voegt hier wel nog aan toe dat hij ontevreden is over de onduidelijkheid rond het reisrecht en de aanvullende beurs. D66 en Groen Links zijn ook niet tevreden met het plan van Bussemaker. D66-Kamerlid Paul van Meenen: 'Deze keuze geeft meer tijd voor goede voorlichting aan studenten. Maar het echte probleem wordt zo omzeild. Door de bezuinigingen van meer dan 500 miljoen euro op onderwijs kan de minister geen steun van ons verwachten.'

 

Gisteravond zijn D66-leider Alexander Pechtold en GroenLinks-voorman Bram van Ojik in gesprek gegaan met de ministers van Financiën, Onderwijs en Sociale Zaken over mogelijke steun van de oppositiepartijen aan enkele kabinetsplannen, waaronder de invoering van het leenstelsel. Het kabinet heeft de steun van beide partijen nodig om hun wetsvoorstellen door de Eerste Kamer te krijgen, waar de regeringspartijen geen meerderheid hebben. Om die reden hangt het al dan niet invoeren van het leenstelsel, waarvoor Jet Bussemaker vandaageen wetsvoorstel naar de Kamer stuurde, af van de oppositie. Hoewel zowel GroenLinks als D66 in principe voorstander zijn van het leenstelsel, hebben zij eerder aangegeven absoluut nietin te stemmen met het voorstel zoals het er nu ligt. De ministers zullen dus concessies moeten doen om hun meerderheid bij elkaar te sprokkelen. Betekent dit dat het leenstelsel nu wel definitief wordt ingevoerd? Dat is nog onduidelijk. GroenLinks geeft aan dat de huidige gesprekken enkel dienen om te kijken of er een basis is voor onderhandelingen. De partij blijft bij het eerder verkondigde standpunt dat invoering van het leenstelsel zonder maatregelen voor toegankelijkheid en extra investeringen in het onderwijs onacceptabel is. Ook D66 heeft een aantal eisen waaraan de regering zal moeten voldoen. Woordvoerder Roy Kramer: 'Ten eerste hebben wij inhoudelijke bezwaren bij de huidige plannen. Wij willen meer maatregelen om leenangst te voorkomen, zoals langere aflossingstermijn en duidelijke afspraken over wanneer de schuld kan worden kwijtgescholden. Daarnaast is het voor ons belangrijk dat het geld dat hiermee wordt bespaard, weer in onderwijs wordt geïnvesteerd. Er mag niet per saldo worden bezuinigd op onderwijs, zoals het kabinet nu van plan is.' Een akkoord lijkt nu nog ver weg. Vandaag reageerde D66-kamerlid Paul van Meenen op het ingestuurde wetsvoorstel met: 'Als deze minister doorgaat met bezuinigen op onderwijs, kan zij van ons geen steun verwachten.' Of de oppositiepartijen en de ministers eruit gaan komen zal nog moeten blijken. Maandagochtend worden de gesprekken weer hervat. Het wetsvoorstel zal pas na de zomer in de Tweede Kamer worden behandeld. Update 1 juli 11:00 uur:Jet Bussemaker heeft gisteren in een interview met NU.nl aangegeven dat zij potentie ziet in de onderhandelingen met D66 en GroenLinks. 'Het is ingewikkeld en het hangt van alle partijen af, maar als je geen enkel perspectief zou zien dan zou je niet met elkaar om de tafel zitten', aldus de minister. Wel geeft zij aan dat inwilligen van de eisen - waaronder behoud van het gratis reisrecht, verlaging van collegegeld en een verhoging van aanvullende beurs - wel ten koste zal gaan van investeringen in kwaliteit van het onderwijs. Een netto investering in het onderwijs, zoals D66 graag ziet, lijkt voor Bussemaker in ieder geval geen optie: 'Iedereen zal beseffen dat het in tijden van crisis niet makkelijk is als je ook je overheidsfinanciën op orde wil brengen en daar bovenop nog eens veel geld voor onderwijs wil vrijspelen. Ik ben al blij dat onderwijs in het regeerakkoord ontzien is', zo vertelt zij.

 

De Landelijke Kamer van Verenigingen (LKvV) overhandigde vandaag namens 96 studentenverenigingen uit twaalf steden een petitie aan de coalitiepartijen van het leenstelsel in de Tweede Kamer. Volgens de LKvV hebben de partijen niet de tijd genomen om de belangen van de actieve student te horen. De rol van het verenigingsleven is volgens de LKvV onmisbaar voor het klaarstomen van studenten voor de arbeidsmarkt, omdat verenigingen zorgen voor nevenactiviteiten naast de studie. Het leenstelsel brengt volgens de koepel het voortbestaan van de verenigingen in gevaar. Ook de zes grote Nijmeegse studentenverenigingen tekenden de petitie. Nina van Kalker, politiek commissaris van Bestuurlijk Overleg Studentenverenigingen uit Nijmegen, vertelt dat de invoering van het leenstelsel vergaande gevolgen zal hebben voor de studentencultuur. 'De actieve student moet zich kunnen blijven ontplooien. Wij hopen dat we door middel van deze petitie de toekomstige studenten de ruimte kunnen geven om zich in te zetten voor verenigingen.' Van Kalker was aanwezig in Den Haag bij de overhandiging en zegt dat de groep actieve studenten met de commissie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap heeft gepraat over de knelpunten die de petitie aandraagt.

 

Goed nieuws voor aankomende studenten die recht hebben op een aanvullende beurs, zij profiteren namelijk van de invoering van het leenstelsel. Omdat DUO het leenstelsel niet op tijd kan doorvoeren, krijgen alle studenten met aanvullende beurs een jaar lang honderd euro per maand extra, zo laat de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) weten. Volgens de bond hadden in 2013 maar liefst 109.000 studenten recht op een aanvullende beurs. De aanvullende beurs van studenten wordt aankomend jaar al verhoogd, maar daar komt nu voor iedere student nog eens honderd euro bovenop. Zo krijgt een student die bijvoorbeeld recht heeft op enkele euro's aanvullende beurs, daar volgend jaar honderd euro bij cadeau. Het geld dat een verhoging van de kwaliteit van het onderwijs zou moeten opleveren, wordt kortom uitgegeven aan een uitvoeringsmaatregel. Tom Hoven, de voorzitter van de LSVb, laat weten niet vies te zijn van een extraatje voor studenten. Toch ziet de studentenvertegenwoordiger liever dat de politiek de tijd neemt om de grootste bezuiniging op studenten ooit zorgvuldig te behandelen. Tot aan de demonstratie op het Malieveld op 14 november, publiceert de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) iedere week een bizar feit uit het wetsvoorstel van het leenstelsel. Dat de overhaaste invoering van het leenstelsel de overheid miljoenen kost door de aanvullende beurs tijdelijk te verhogen, is de eerste in de reeks.

 

Vandaag is de actieweek Wat Zijn de Plannen begonnen op de Radboud Universiteit. Komende week wordt geprobeerd jou bij te brengen hoe het ook alweer zit met alle onderwijsmaatregelen. Op de website watzijndeplannen.info is onder andere te vinden hoeveel collegegeld je gaat betalen voor een premaster, hoe het zit met de plannen rondom het leenstelsel en hoe lang je mag doen over je bachelor. Eind 2011 werd het initiatief gestart door de Universitaire Studentenraad, Dienst Studentenzaken, de studentenvakbond, koepelverenigingen en studentenfracties. Nu wordt er met een actieweek weer aandacht gevraagd voor de website en de vele maatregelen. Vorig jaar bleek de actieweek een daverend succes, na drie dagen was de website al meer dan 10.000 keer bezocht. De USR gaat dit jaar voor een nog groter bereik.

 

Na de overweldigende inzet van buttons bij de opening van het academisch jaar -AKKU-leden droegen uit stil protest een speldje-, voert Studentenvakbond AKKU nu een wat meer zichtbare actie tegen het leenstelsel. Ditmaal hebben zij een Facebookpagina aangemaakt in samenwerking met politieke jongerenorganisaties om de regeling een halt toe te roepen. De vakbond mikt hoog: 'Het uiteindelijke doel van de Facebookpagina is dat het leenstelsel van de baan gaat' vertelt voorzitter van de Studentenvakbond Floor Albers van der Linden. Zij geeft aan dat de pagina een platform moet worden om (aankomende) studenten te informeren over het akkoord. 'Veel studenten en scholieren denken dat het al zeker is dat het leenstelsel er vanaf september 2015 gaat komen. Dat is helemaal niet zeker, omdat het nog niet aan de Tweede Kamer gepresenteerd is en vervolgens nog door de Eerste Kamer heen moet. We hopen dat dit proces niet voor september rond is.' AKKU zet naast de pagina ook andere acties op touw. Vanaf vandaag zullen er volgens Albers van der Linden collegepraatjes worden gehouden en -jawel- folders uit worden gedeeld. Studenten kunnen ook rekenen op 'ludieke acties', die de bond momenteel opzet. Albers van der Linden: 'De studenten zullen nog veel van ons horen.' Wij zijn in ieder geval erg benieuwd.

 

Studentenvakbond AKKU gaat de strijd aan met het leenstelsel door een spandoek van 240 vierkante meter aan de Nijmeegse Waalbrug te hangen. Met de boodschap 'Leenstelsel: it's not over... Jet!', wil AKKU de aandacht vestigen op de plannen van het kabinet om een leenstelsel in te voeren. Het voorstel is nog niet door de Eerste en Tweede Kamer en elke dag lijken nieuwe bezwaren tegen het leenstelsel boven water te komen. 'Minister Bussemaker denkt dat het leenstelsel een gelopen race is, but it's not over Jet', aldus Floor Albers van der Linden, voorzitter van Studentenvakbond AKKU. Ook zouden volgens Albers van der Linden steeds meer mensen inzien dat het leenstelsel een slecht plan is, omdat het de toegankelijkheid van het hoger onderwijs inperkt. De grote financiële gevolgen en de slechte voorlichting maken dat het voorstel er niet doorheen gejaagd dient te worden, 'het is onredelijk om dit leenstelsel in september 2015 in te voeren'. Het grote spandoek heeft vanaf zeven uur aan de brug gehangen en is om half tien verwijderd onder toezicht van de politie. 'We hebben geen toestemming gevraagd aan de gemeente en het spandoek is groter dan in Nijmegen mag. We wisten dat het weggehaald zou moeten worden, maar het heeft er gedurende de hele spits gehangen', vertelt Albers van der Linden. Of het enorme spandoek aan de Waalbrug haar doel bereikt en het leenstelsel van tafel veegt, weten we over een paar weken. Het spandoek blijft op 14 november, de dag van de grote studentendemonstratie, waarschijnlijk in Nijmegen. 'Het is te groot om fatsoenlijk vast te kunnen houden', laat de voorzitter van de studentenvakbond weten. 'Tot de demonstratie gaat AKKU proberen zoveel mogelijk studenten naar het Malieveld te krijgen.'

 

Het leenstelsel heeft er weer een tegenstander bij: de financiële wereld gelooft niet in het studievoorschot. Als studenten een torenhoge studieschuld hebben, moet dit wel geregistreerd staan en bekend zijn bij banken om het risico van een nieuwe lening in te schatten. In het huidige wetsvoorstel wordt de studieschuld niet opgenomen in het register van Bureau Krediet Registratie (BKR), het orgaan dat de schulden van burgers bijhoudt. Banken en kredietverstrekkers gebruiken de informatie uit dit register om het kredietrisico te beperken. De financiële wereld eist daarom dat wettelijk geregeld wordt dat DUO voortaan alle gegevens over de studieschuld en de afbetaling moet doorgeven als kredietverstrekkers hiernaar vragen. Nibud heeft gisteren tijdens het rondetafelgesprek laten weten ook voor verplichte BKR-registratie te zijn. Het instituut maakt zich zorgen dat studenten onverantwoord gaan lenen omdat dit nu noodzakelijk wordt voor veel studenten en doordat uit de communicatie over het leenstelsel lenen als makkelijk wordt beschreven. Je hebt immers toch 35 jaar de tijd om je schuld af te lossen met lage maandlasten. Minister Bussemaker van Onderwijs liet eerder weten dat ze niet de intentie heeft om de studieschuld te laten registeren door het BKR. 'Een studielening is geen consumptief krediet, maar eerder een investeringskrediet met sociale voorwaarden.' Door de andere aard van de lening, moet een hypotheek gewoon verstrekt kunnen worden. Het is nu aan studenten zelf om te bepalen of zij de kredietverstrekkers inlichten over de studieschuld of niet.

 

Terwijl (toekomstig) studerend Nederland zich bezighoudt met wat het leenstelsel voor hen betekent, maken de zuiderburen zich druk over de mogelijke extra toestroom aan Nederlandse studenten. Hoeveel Nederlanders kan het Belgische onderwijs nog aan? In Vlaanderen zijn ze bang dat het eigen financieringsstelsel van het onderwijs onder druk komt te staan. Ook daar wordt op het onderwijs bezuinigd, dat doen ze door het collegegeld voor Belgische termen fors te verhogen. Zelfs na de verhoging komt het bedrag dat je in België betaalt voor een jaar studeren niet in de buurt van de kosten in Nederland. Het aantal Nederlandse studenten dat de grens oversteekt voor een volledige opleiding, stijgt al jaren. Nu studeren 7604 kaaskoppen in België, twee jaar geleden waren dit zo'n 1500 studenten minder. De Belgische krant De Morgen weet wel waarom Nederlanders naar het buurland afreizen: 'De noorderburen worden gelokt door de kwaliteit van ons onderwijs, de vrije toegang tot bepaalde opleidingen en, last but not least, het lagere prijskaartje.'

 

Volgens Marjelle Boorsma, bestuurslid van FNV Jong, liegt Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, over het leenstelsel. Dat schrijft Boorsma in een artikel op opiniewebsite Joop. Tijdens de radio-uitzending van Radio 1 afgelopen vrijdag sprak Bussemaker met de presentatoren van De ochtend over het leenstelsel dat morgen door de Eerste Kamer wordt behandeld. De minister beweerde in gesprek te zijn met studenten en noemde FNV Jong nadrukkelijk. Volgens Boorsma is dit niet waar, FNV Jong zou namelijk consequent door de minister buiten de deur zijn gehouden. In hetzelfde gesprek werd Bussemaker aan de tand gevoeld over de onwetendheid van jongeren over de gevolgen van het leenstelsel. Na de instemming van de Eerste Kamer zegt de minister te beginnen met de voorlichting. Volgens Boorsma is dit te laat, omdat de deadline voor de decentrale selectie al verstreken is. Of dit opiniestuk de meningen van de toch al verdeelde senatoren over het leenstelsel bijstelt, zal morgen duidelijk worden wanneer er in de Eerste Kamer wordt gestemd over het wetsvoorstel.

 

Vorige week berichtte ANS over de mogelijke stijging van het aantal Nederlandse studenten die, vanwege de invoering van het leenstelsel, hun heil in België zullen zoeken. Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, zei gisteren geen volksverhuizing te verwachten. Bussemaker stelt dat je door in België te gaan studeren het leenstelsel niet ontwijkt en dat de gunstige leenvoorwaarden ervoor zorgen dat studenten in Nederland blijven. Ze lijkt hierbij wel even over het hoofd te zien dat het collegegeld in Vlaanderen op jaarbasis pakweg duizend euro minder is en er een grote kans bestaat dat studenten alsnog over de grens zullen trekken. De Vlaamse minister van Onderwijs, Hilde Crevits, had Bussemaker om duidelijkheid gevraagd omdat ze bang is dat het Vlaamse onderwijssysteem komt te lijden onder de grote hoeveelheid Nederlandse studenten. De komst van het leenstelsel zou volgens Belgische kranten een extra impuls zijn om een studie bij de zuiderburen te volgen.

 

Onderwijsminister Jet Bussemaker schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat arme studenten met invoering van het sociaal leenstelsel niet meer hoeven te lenen dan studenten uit rijkere gezinnen. ‘Een overtrokken conclusie’, zegt Thijs van Reekum, voorzitter van het Interstedelijk Studenten Overleg. Bussemaker baseert dit op het rapport van afgelopen donderdag waarin staat dat studenten met een aanvullende beurs minder hoge bedragen lenen dan andere studenten. ‘Haar analyse klopt niet. Dat zij minder lenen komt doordat ze een aanvullende beurs krijgen. Ook is het voor hen risicovoller om te lenen. Ze kunnen niet terugvallen op het vermogen van hun ouders’, aldus Van Reekum. Hoewel de studenten met aanvullende beurs minder hoge bedragen lenen blijkt uit het rapport wel dat een groter aantal van deze studenten leent. Daarbij spenderen zij het geld vaker aan de studie, in plaats van aan bier. Het is een zorgelijke ontwikkeling. Van Reekum: ‘De invoering van het sociaal leenstelsel gaat rap. Bussemaker zoekt gewoon naar argumenten die haar beleid onderbouwen en grijpt daarbij ten onrechte dit rapport aan.’

 

Volgens de berekeningen van minister Bussemaker komt er een miljard euro vrij door de invoering van het leenstelsel. Dit bedrag gebruikte Bussemaker vervolgens om mensen te overtuigen dat het leenstelsel kansen biedt om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Nu blijkt echter dat ze zeer optimistisch geteld heeft, meldt het Hoger Onderwijs Persbureau. In een tabel van het ministerie is te zien dat de maatregel 920 miljoen euro oplevert. Overige maatregelen, waaronder het kwijtschelden van een deel van de studieschuld van gehandicapten en het ophogen van de aanvullende beurs, gaan de overheid 300 miljoen kosten. Het bedrag komt dan neer op slechts 620 miljoen euro. Bussemaker telt zichzelf echter 200 miljoen euro rijker, ervan uitgaande dat de ov-studentenkaart goedkoper wordt. Dit wil ze bereiken door studenten te stimuleren om buiten spitsuren te reizen, onder andere door colleges later te laten beginnen. Of dit werkelijk zoveel op gaat leveren is nog maar de vraag. Bovendien is dit beleid niet direct gelinkt aan de invoering van het leenstelsel. Of deze opbrengsten ten goede komen aan het onderwijs valt daarom te betwijfelen. Ten slotte gaat Bussemaker uit van het jaar 2026, waarin het saldo dat in de bovengenoemde tabel te zien is, boven de 800 miljoen euro uitkomt. Hier telt ze de twijfelachtige 200 miljoen euro bij op en komt zo uit op het eindbedrag van een miljard euro dat ze in het onderwijs wil steken. De mooie praatjes vullen geen gaatjes, want structureel levert het leenstelsel minder dan een miljard euro op.

 

Eerder tekenden de inmiddels bekende cartoonisten Mark Retera (Dirkjan) en Erik Molkenboer (Molkenboer) voor ANS. Jurgen Tesselaar mag zich bij dit rijtje voegen met zijn hilarische weergaven van het alledaagse leven van studenten.

 

 

 

 

 

Rector magnificus Bas Kortmann (64) legt vrijdag officieel zijn functie neer om terug te keren naar de rechtenfaculteit. ANS bevraagt hem over ruim zeven jaar rectoraat, studentenactivisme en Kortmann-grappen.

Tekst:Evy van der Aa en Gijs Hablous
Foto’s:Francesca Asscher

In het kantoor van Kortmann staan de verhuisdozen al klaar, ‘let niet op de verhuisrommel’. ANS neemt plaats aan de grote tafel in het midden van de ruimte, waar chocolaatjes met het RU-logo netjes op een bordje worden gepresenteerd. Martijn Gerritsen, woordvoerder van de RU, schuift ook aan. De voorlichter zet zijn iPad klaar en houdt met nauwlettend oog in de gaten of er vreemde vragen worden gesteld.

Laten we beginnen bij het begin. Waarom bent u rector geworden?
‘Dat is heel eenvoudig, het werd mij gevraagd. Wel heb ik fors geaarzeld, omdat ik hier ben gekomen om onderwijs te geven en onderzoek te doen, niet om te besturen. Mijn job als hoogleraar vond ik bijzonder aardig.’

U maakt uw tweede termijn als rector niet af. Waarom stopt u juist nu?
‘Toen mijn termijn werd verlengd, heb ik meteen gezegd dat ik die niet vol zou maken. Mijn intentie was om nog een jaar de functie te vervullen, door personele wisselingen werd dit langer. Bovendien had ik mezelf en mijn uitgever beloofd een boek te schrijven. Het is de hoogste tijd om weer wetenschappelijk aan de slag te gaan. Hoewel het door velen wordt gesuggereerd, heeft de oplevering van het Grotiusgebouw daar niets mee te maken. Ik vind TvA geen aantrekkelijk gebouw, maar mijn kamer daar was groter en ik kon er meer boeken kwijt dan in het Grotius.’

Als Kortmann terugblikt op zijn zeven jaar als rector, kan hij niet voor één hoogtepunt kiezen. Het was voor hem een aaneenschakeling van bijzondere momenten. De rector is onder andere trots op de stabiele positie van de universiteit. Zowel op het gebied van onderwijs en onderzoek als financiën, heeft de RU het volgens hem steeds beter gedaan. ‘We hebben netjes op de centjes gelet, waardoor de universiteit ondanks de crisis kan blijven bouwen.’

Internationalisering en het Honoursprogramma worden vaak gezien als uw stokpaardjes. Heeft u uw persoonlijke doelen op deze twee punten bereikt?
‘Doelen behaal je nooit alleen, ik ben niet in mijn eentje verantwoordelijk voor successen of falen. De invoering van het Honoursprogramma is succesvol geweest, hoewel bij sommige onderdelen wel kritische kanttekeningen kunnen worden geplaatst. Vooral het interdisciplinaire programma heeft de laatste tijd wat kritiek gekregen. Met betrekking tot internationalisering was de doelstelling dat voor 2015 een derde van de studenten naar het buitenland zou gaan. Dat is gelukt, maar persoonlijk vind ik dat te weinig. Elke student die niet van de mogelijkheid om naar het buitenland te gaan gebruik maakt, doet zichzelf tekort. Een buitenlandverblijf van ten minste drie maanden zou deel uit moeten maken van elk studieprogramma.’

Betekent dit dus dat u studeren in het buitenland bij elke studie wilt verplichten?
‘Ik zie het niet als verplichting, omdat een verplichting suggereert dat je iets extra’s moet doen. Dat is een verkeerd vertrekpunt. Een buitenlandverblijf moet een integraal onderdeel zijn van een curriculum, net als het volgen van vakken.’

In uw toespraken van de afgelopen jaren verwijst u vaak naar beleid uit Den Haag waardoor de vrijheid van universiteiten wordt ingeperkt. Waarom tekende u dan toch de prestatieafspraken met het ministerie?
‘Ik vind zelf dat de Nederlandse universiteiten te makkelijk naar de pijpen van de overheid dansen, doordat een financiële worst wordt voorgehouden. Een voorbeeld daarvan zijn de prestatieafspraken. Hierbij wordt in eerste instantie geld afgenomen dat universiteiten vervolgens kunnen terugverdienen wanneer zij bepaalde ambities vervullen. Volgens mij is dit verkeerd. Ambtenaren uit Den Haag weten toch niet beter wat goed is voor een universiteit dan de instelling zelf?’

Zou de RU dan niet het voortouw moeten nemen door de eerste universiteit te zijn die nee zegt?
‘Dat is lastig, want wie betaalt, bepaalt. We zijn als universiteit toch financieel afhankelijk van het ministerie, dat verandert alleen als we als universiteiten gezamenlijk optrekken. We moeten ons luider laten horen, niet alleen bestuurders en hoogleraren, maar ook studenten. In mijn tijd was het studentenactivisme vele malen groter. Toen de langstudeerdersboete werd ingevoerd, had het op het Malieveld zwart moeten zien van de demonstrerende studenten.’

Vindt u dat studenten zich te weinig uitlaten over het leenstelsel?
‘Sterker nog, ik hoor niets. De landelijke studentenvertegenwoordigers maken nog wel wat indruk, maar als stemmers kunnen studenten ook veel bereiken. Studenten vormen een aanzienlijk deel van het electoraat. De politiek is daar tegenwoordig gevoeliger voor dan in het verleden.’

Wat is uw mening over het wetsvoorstel?
‘Ik maak mij zorgen over de toegankelijkheid van het hoger onderwijs. Die toegankelijkheid wil overigens niet zeggen dat iedereen aan de universiteit moet studeren, sommige studenten aan de RU zijn bijvoorbeeld geschikter voor het hbo. Door het leenstelsel starten jongeren met een schuld, wat voor velen een zware last vormt. Als het leven wordt bepaald door de bank, dan zit je fout als overheid. Het huidige stelsel waarbij iedere student een basisbeurs krijgt, vind ik overigens ook niet goed. Studenten uit welgestelde gezinnen zouden geen basisbeurs moeten ontvangen. Deze beurs werd destijds ingevoerd om ervoor te zorgen dat ook de armere bevolking zou kunnen studeren. Dat is van groot belang, maar het huidige systeem is het resultaat van doorgeslagen gelijkheidsdenken.’

Over politieke keuzes praat Kortmann honderduit. Er zijn echter ook zaken waar hij minder enthousiast over praat. ‘Als voorman van de studenten kom je ook wel eens voor vervelende situaties te staan.’

Wat was het moeilijkste moment tijdens uw rectoraat?
‘Een van de moeilijke dingen waarmee ik ben geconfronteerd, is het verlies van mensen uit onze universitaire gemeenschap. Een paar jaar geleden zijn twee eerstejaarsstudenten overleden na Appelpop. Dat gaat door merg en been, studenten zijn toch de kindjes van de rector.'
Hoewel Kortmann de hoogste functie binnen de universiteit vervult, maken studenten regelmatig grappen over de rector. Die gaan niet alleen over zijn achternaam, ook zijn steenkolen-Engels wordt vaak aangehaald.

U wordt gezien als boegbeeld van internationalisering aan de RU. Bent u zich bewust van de grappen die worden gemaakt over uw Engelse uitspraak?
‘Ja. Dat begrijp ik ook best. Graag zou ik mooier Engels spreken, maar ik heb mijzelf tekort gedaan door niet in het buitenland te studeren. De jonge generatie heeft de mazzel dat Engels voor hen een tweede taal is geworden. Grappen maken mag van mij best, dat is studentenspielerei.’

Als ANS vraagt wat volgens de rector de leukste Kortmann-grap is, doet hij alsof zijn neus bloedt: ‘Ik ken geen Kortmann-grappen. Toen de RU nog de KU was, zeiden mensen dat die naam voor Kortmann Universiteit stond, maar dat vind ik geen grap.’

 

Maandagmiddag is het wetsvoorstel met het sociaal leenstelsel gepresenteerd aan de Tweede Kamer. Hoewel als goedmakertje wordt geschoven met de aflossingen en de OV-chipkaart, wordt de kritiek op het schuldenstelsel niet minder. De Raad van State heeft twijfels bij de beoogde kwaliteitsinvestering en er is een studentendemonstratie aangekondigd voor 14 november op het Malieveld. Minister Bussemaker wil met de invoering van het leenstelsel de kwaliteit van het onderwijs verhogen. Zo wil ze onder andere meer kunnen investeren in begeleiding van studenten en in het verhogen van de contacturen.  Het Centraal Planbureaurekende eerder al uit dat dit de student een gemiddelde schuld van 21.000 euro zou opleveren.  Om studenten zoet te houden zijn er dan ook een aantal goedmakers voorgesteld.  Zo wordt de aflossingstermijn verlengd van 15 naar 35 jaar en hoeft het aflossen pas bij een baan op minimumloon-niveau met een maximum van 4 in plaats van 12 procent. Het is de bedoeling dat de OV-chipkaart niet alleen behouden wordt, maar dat MBO-ers hier ook recht op krijgen. Tevens zal de aanvullende beurs behouden blijven en worden verhoogd voor studenten met onvindbare of weigerende ouders.  Als kers op de taart heeft Bussemaker ook nog een oplossing bedacht voor studenten die wel moeten lenen, maar nog geen profijt hebben van de investeringen. Zij zullen waardebonnen van 2000 euro krijgen die ze tot tien jaar na het afstuderen kunnen gebruiken om zich te laten bijscholen. Leuk geprobeerd, maar niet genoeg om de kritiek te stillen. De Raad van State zet nu zijn vraagtekens bij de kwaliteitsverhoging. Ze twijfelen of het vrijgekomen geld genoeg is om de kwaliteit te verhogen omdat er steeds meer studenten zijn. Zij stellen dat Nederland er niet mee in de top vijf van de wereld zal komen. Tevens zouden de middeninkomens alsnog hard worden geraakt en moet er een overgangsregeling komen voor de studenten die nu een bachelor doen. Zij hebben niet gerekend op lenen in de masterfase. De studenten en jongerenorganisaties laten het er ook niet bij zitten. Inmiddels hebben 14 organisaties zich verenigd in 'Stop Het Leenstelsel' en roepen iedereen op om 14 november te komen demonstreren op het Malieveld. De Landelijke Studenten Vakbond (LSVb), een van deze organisaties, meldt op zijn site nog steeds grote zorgen te hebben over de toegankelijkheid van het onderwijs. Ook de oppositiepartijen, CDA, ChristenUnie en SP, hebben laten wetendat zij vinden dat de voorstanders van het leenstelsel de wet er te snel doorheen willen drukken. 'Het is een ingrijpend voorstel en de Raad van State is kritisch. Het is geen wetje dat je overnight doet', aldus SP-Kamerlid Jasper van Dijk. De LSVb deelt deze mening: 'Het is onverantwoord hoe de Tweede Kamer de grootste bezuiniging op studenten in 20 jaar er nu haastig doorheen wil drukken' aldus Tom Hoven, voorzitter van de LSVb. Om de partijen meer voorbereidingstijd te geven is het rondetafelgesprek met deskundigen en belanghebbenden een weekje uitgesteld. Dit zal nu op dinsdag 7 of woensdag 8 oktober plaatsvinden.