ANS

Bij 'Stoffelijk overschot' krijgen dode filosofen weer een stem. Met behulp van hun ideeën worden maatschappelijke kwesties kritisch onder de filosofische loep genomen. Deze keer kijkt ANS met een Aristotelische blik naar de invoering van het leenstelsel

Met ingang van dit collegejaar is de basisbeurs binnen het nieuwe 'sociale' leenstelstel vervangen door een lening. Waar je eerder kon hopen op een rustige studietijd zonder je al te druk te hoeven maken over een torenhoge studieschuld, ben je als student nu gedwongen in zo kort mogelijke tijd een diploma op zak te hebben. De overheid wil je ontmoedigen om langer dan nominaal te studeren. Of dit een stap is de goede richting is voor onderwijsland en de maatschappij in het algemeen, is te betwisten. Om een goede mening te vormen over de onderwijsmaatregel moet je misschien eens wat vaker de teksten van een verstandige denker lezen. De oude Grieken hadden al verstandige dingen te zeggen over het nut en doel van kennis en onderwijs. Wat zou de Griekse filosoof Aristoteles (384-322 v.Chr.) van het leenstelsel vinden?

Een mooi jasje
Volgens Aristoteles is bespiegeling (theoria) over het eeuwige en onveranderlijke de meest verheven activiteit denkbaar. Het ontwikkelen van het verstand en wijs worden is volgens hem dan ook het belangrijkste doel van het leven en zorgt het best voor geluk, oftewel eudaimonia. Mensen streven volgens de filosoof van nature met hun verstand naar kennis, dus van wijsheid kun je niet anders dan gelukkig worden. Dit is nou net wat je doet als je studeert: je denkt na over zaken en je probeert verstandiger te worden.

'Aristoteles vindt dat het behalen van een diploma niets zegt over de eigenlijk zin van de studie.'

Als je de manier van denken van deze filosoof volgt, zou het behalen van een bachelor- of masterdiploma op zich dus niets hoeven te zeggen over de eigenlijke zin van de studie. Een diploma is namelijk slechts een mooi jasje, dat geen wijsheid en dus ook geen geluk oplevert.

Praxis en Poiesis
Vandaag de dag lijkt studeren voor de overheid een heel ander doel te hebben dan bij Aristoteles. In de definitie van het rendementsdenken lijkt het om het uiteindelijke papiertje en niet om de eigenlijke inhoud van een studie te gaan. Dit papiertje zou de filosoof niet interesseren. Volgens hem is de activiteit van het studeren zelf belangrijk. Zijn begrip praxis benadrukt dit punt: praxis betekent dat het doel in de handeling zelf ligt. In dit geval is dat de intrinsieke handeling van het studeren. De tegenhanger van dit begrip is poiesis. Hierbij is het doel het uiteindelijke product van het handelen, in dit geval een diploma. Volgens Aristoteles denkt en handelt de overheid overduidelijk vanuit poiesis.

'Volgens de filosoof is de activiteit van het studeren zelf belangrijk.'

Iets doen om een extern doel te bereiken zag de wijsgeer als minderwaardig ten opzichte van praxis. Datgene wat je doet, zoals studeren, is dan ondergeschikt aan de uiteindelijke ambitie van het beëindigen van de studie. Bij het nastreven van poiesis ligt de nadruk op het bereiken van doelen die door anderen zijn bepaald, zoals hier de door de overheid bepaalde normen van een diploma. Op deze manier kun je niet gelukkig worden. Alleen wanneer je volgens praxis handelt, je focust op theoria en kijkt naar wat je zélf bepaalt, kun je eudaimonia bereiken.

Een goede student, een gelukkige student
De stap van de regering om te kiezen voor een leenstelsel is in Aristotelische zin dus een stap in de verkeerde richting. Een goede student is een gelukkige student, die zich zonder tijds- en gelddruk volledig moet kunnen storten op theoria. De praxis van het studeren op zich is volgens de wijsgeer veel belangrijker dan de poiesis van het verkrijgen van een diploma. Misschien zullen we in de toekomst leren van Aristoteles en eudaimonia voorrang geven op rendement.