In Nijmegen wonen ongeveer 150 illegalen. Omdat de overheid niets voor deze mensen doet, komen zij terecht bij Stichting Gast. Depressie en angst komen veel voor:
‘Ik loop nooit door rood, straks word ik opgepakt.’
Tekst: Saskia Verheijden
Illustratie: Sascha Wijnhoven
Dit artikel verscheen eerder in de januari-ANS
Geen huis, geen geld, geen uitkering, niet mogen werken en geen recht hebben op onderwijs. Dit kenmerkt het leven van een uitgeprocedeerde. Naar schatting leven er honderdduizend mensen illegaal in Nederland. In Nijmegen wonen ongeveer 150 landlozen. Hun rechten beperken zich tot juridische bijstand, medisch noodzakelijke zorg en - voor kinderen tot 18 jaar - onderwijs. Hoe ziet het leven van deze mensen er uit?
Te Gast
De gemeente Nijmegen mag van de overheid geen geld uitgeven aan uitgeprocedeerde vluchtelingen. Vanuit de gemeente wordt dan ook geen opvang geregeld. Een plek waar illegalen in Nijmegen wel terecht kunnen, is Stichting Gast. Frans Houtbeckers, een van de oprichters: ‘Wij vangen mensen op die geen recht meer hebben op opvang en niet terug kunnen naar hun eigen land, maar nog wel een reële kans hebben op een procedure. Voor hen is geen plaats binnen deze samenleving.’ Vandaag de dag vallen er ongeveer dertig mensen onder de zorg van Stichting Gast. Twintig van hen worden dagelijks begeleid. Maarten Geuzendam, coördinator PR-activiteiten van Stichting Gast vertelt: ‘Illegalen onder dagelijkse begeleiding krijgen 25 euro per week om te voorzien in dagelijkse kosten en een kamer in een van onze huizen verspreid over de stad. Omdat illegalen groot belang hebben bij hun privacy, is de precieze locatie geheim. In de woningen worden meerdere mensen ondergebracht, waarbij ze,bij voorkeur een eigen kamer krijgen, om in ieder geval een plek voor zichzelf te hebben.’ Om te zorgen dat zij toch nog iets te doen hebben, regelen wij voor hen baantjes waar geen werkvergunning voor nodig is, zoals oppassen of poetsen bij bedrijven.’
Mensonwaardig
Eens per week kunnen de vluchtelingen in het Koffiecafé van de stichting gratis voedsel ophalen en ervaringen met elkaar delen. In het café geeft een vrouw haar baby de fles en vertellen mannen elkaar sterke verhalen. Vrijwilligers vragen oprecht geïnteresseerd hoe het met de gasten gaat. Een van deze luisterende oren is Maartje Janssens, cliëntbegeleider bij Stichting Gast. ‘Ik heb momenteel twee cliënten voor wie ik een soort maatje en tussenpersoon ben,’ vertelt Janssens. ‘Ik heb contact met VluchtelingenWerk Nederland, hun advocaat en hun psycholoog. Het is pittig werk, maar ik ben blij dat ik iets kan betekenen voor mensen waar niets voor is geregeld. Wanneer ik word gebeld omdat een van mijn cliënten is opgepakt, laat ik mijn werk vallen. Het is mensonwaardig om illegalen zo aan hun lot over te laten.’ Het gebeurt vaak dat uitgeprocedeerden worden opgepakt. Verblijven in Nederland zonder verblijfsvergunning is niet strafbaar, maar een uitgeprocedeerde kan, geheel tegenstrijdig, op elk moment opgepakt worden. De kleinste overtreding kan hen een onterechte gevangenisstraf van een jaar opleveren. Sheku, een van de cliënten van Stichting Gast, roept paniekerig ‘Ik loop nooit door rood, dan word ik opgepakt.’
Oost west, thuis best
Veel vluchtelingen willen niets liever dan terugkeren naar hun eigen land, maar dit is vaak niet mogelijk. Als de situatie in het land veilig wordt bevonden, betekent dit niet dat persoonlijke veiligheid wordt gegarandeerd. Ook hebben vluchtelingen vaak geen paspoort van het land van herkomst. Soms zijn de omstandigheden zo gevaarlijk dat de advocaat vindt dat terugkeer niet mogelijk is en hoger beroep moet worden aangevraagd. ‘Je belandt dan in een lang proces. Sommige uitgeprocedeerden wachten hier al tien jaar en moeten misschien alsnog terug. In de tussentijd verspillen zij een deel van hun leven waarin zij hier niets op kunnen bouwen’, aldus Janssens. Omdat verzetsgroepen of oppositiegroepen sterk gericht zijn tegen terugkerende vluchtelingen, lopen illegalen in hun thuisland groot gevaar. Houtbecker: ‘Vaak zitten teruggekeerden ondergedoken, en zijn dus vluchteling in hun eigen land. We horen zelfs af en toe dat zij worden gemarteld of doodgeschoten.’
Asielzoekers die denken in een ander land wel een verblijfsvergunning te krijgen, hebben pech: eenmaal afgewezen in Nederland, is een nieuwe aanvraag in de EU niet mogelijk.
Persoonlijk ongeluk
Sheku vertelt over zijn ervaringen als vluchteling: ‘Ik was manager van een van de grootste hotels van Siërra Leone toen daar een burgeroorlog uitbrak. In 1999 werd de hoofdstad overgenomen door rebellen en werden er in minder dan twee dagen tienduizend mensen vermoord. Omdat een hoop rebellen in mijn hotel zaten, waarvan ik niet wist dat ze tot die groep behoorden, werd ik door de familieleden van slachtoffers verantwoordelijk gehouden voor de doden. Het was voor mij onveilig om te blijven. Als het nú veilig zou zijn, zou ik direct terugkeren. In Sierra Leone kan ik doen waarvoor ik gekwalificeerd ben, ik heb namelijk economie gestudeerd. Mijn leven bestaat nu uit een beetje lezen.’ Sheku kan, ondanks alles getypeerd worden al een charmante, positieve dertiger: ‘Gelukkig kan ik af en toe schoonmaken bij een goede vriend thuis.’ Dit optimisme geldt niet voor alle cliënten van Stichting Gast. ‘De meeste mensen zijn zwaar depressief en angstig,’ vertelt Janssens. ‘ Veel illegalen komen hun kamer niet uit.’
Toekomstmuziek?
Ondanks de Universele Rechten van de Mens, is de overheid niet verplicht om deze mensen te helpen. In de wetgeving staat niet vastgelegd dat er hulp aan illegalen moet worden geboden. In de toekomst zal dit misschien verbeteren aangezien het Europees Comité voor Sociale Rechten van de Raad van Europa op 10 november berichtte dat Nederland illegalen onderdak moet bieden. Dit is een advies, Nederland hoeft zich hier niet aan te houden. Het is dus onduidelijk of de situatie voor illegalen in de toekomst zal verbeteren.
Klik
hier voor de overige artikelen uit de januari-ANS.
