ANS

De ambitieuze student die na een afgeronde studie nog een bachelor of master wil doen, betaalt zich vaak scheel. Waar deze enorme bedragen instellingscollegegeld aan worden uitgegeven, houden de universiteiten voor zich. Hebben studenten niet het recht om te weten waarvoor ze betalen?

Tekst:Marit Willemsen
Illustratie:Sanne Reckman

Dit artikel verscheen eerder in de maart-ANS

7.000 euro voor een collegejaar Rechten of 17.000 euro voor een jaartje Geneeskunde: wie na zijn afgeronde studie besluit een tweede bachelor of master te beginnen, moet diep in de buidel tasten. Sinds 2010 is de bijdrage van de overheid voor een tweede studie weggevallen. Universiteiten mogen hierdoor zelf bepalen wat ze vragen voor een collegejaar, dit bedrag noemt men instellingscollegegeld. Hoewel je voor een tweede bachelor gemiddeld 7.500 en een master 11.500 euro mag neerleggen, word je compleet in het duister gelaten over de berekening en opbouw van deze bedragen. Waar komt het geld aan ten goede en hoe weet je zeker dat je niet veel te veel betaalt? Begin januari stelde Tweede Kamerlid Mohammed Mohandis (PvdA) hierover kamervragen aan Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zij stelde een landelijk onderzoek in naar de openheid van universiteiten aangaande het instellingscollegegeld. Deze maand wordt duidelijk of Bussemaker naar aanleiding van het onderzoek meer transparantie zal afdwingen. Dit moet echt gebeuren, hoge prijzen verdienen een onderbouwing.

Verschil moet er niet zijn
Op de websites van Nederlandse universiteiten vind je tabelletjes met tarieven en chique collegegeldmeters, maar een uitleg over de instellingsbedragen ontbreekt. ‘Wanneer studenten om uitleg vragen, krijgen ze geen antwoord’, vertelt Mohandis. Studenten snappen volgens hem heus wel dat er meer moet worden betaald voor een tweede studie. ‘De extreme verschillen tussen universiteiten zijn echter onbegrijpelijk en onduidelijk.’ De voorbeelden liegen er niet om: een tweede studie Rechten hier aan de Radboud Universiteit (RU), kost je bijna 7.000 euro per jaar, aan de Universiteit van Amsterdam mag je 9.000 euro afrekenen. Ook de verschillen in de duurdere disciplines zijn opmerkelijk. Zo rekent de Universiteit Utrecht voor een bachelorjaar Geneeskunde 11.000 euro, de RU vraagt 17.300 euro en de Universiteit van Maastricht een verbijsterende 32.000 euro.

Verplichting en zekerheid
‘Onderbouwing van het instellingscollegegeld is niet alleen belangrijk, het is een wettelijke plicht’, zegt Cees Zweistra, voorzitter van de Stichting Collectieve Actie Universiteiten (SCAU). De SCAU vraagt al sinds de invoering van het instellingscollegegeld om meer transparantie over de hoge bedragen en is nog steeds verwikkeld in een rechtszaak hierover met acht Nederlandse universiteiten. Uitleggen waarom bepaalde prijzen worden gehanteerd, geeft de student een verzekering tegen misbruik. Mohandis: Zijn de hoge bedragen niet gewoon een manier om aan de student te verdienen? Een universiteit zou eens naar andere instellingen moeten kijken en vervolgens beargumenteren waarom zij meer of minder vraagt. Zijn er bijvoorbeeld meer contacturen of gespecialiseerde hoogleraren?’

Kop in het zand
Hoewel de RU niet de hoogste bedragen hanteert en je als RU-student voor een aansluitende studie het normale collegegeld betaalt, heeft ook onze universiteit lak aan de tarieven ‘van de overkant.’ Dit wordt pijnlijk duidelijk wanneer ANS de RU vraagt naar haar mening over de kwestie. ‘Wat andere universiteiten doen is aan hen’, meent RU-woordvoerder Martijn Gerritsen. Volgens hem is de opbouw van het instellingscollegegeld wel duidelijk genoeg. ‘Het instellingscollegegeld voor de RU is een aantal jaar geleden vastgesteld op basis van het wettelijk collegegeld, aangevuld met de overheidsbijdrage die we eigenlijk zouden ontvangen.’ ‘Zeggen dat je vroeger een bedrag kreeg en dit nu doorberekent, is echt niet voldoende’, vindt Zweistra. De Rijksbijdrage is gekoppeld aan de graad, de gehele duur van de bachelor of master, en niet aan één jaar zoals bij het Instellingscollegegeld.’ Bovendien heeft het SCAU in 2011 laten berekenen hoe hoog de gemiddelde bijdrage per student aan de RU zou zijn, namelijk 4.328 euro. Dit is de studentgebonden bijdrage in de onderwijskosten, exclusief wettelijke collegegeld. Tel hier volgens de logica van de RU het collegegeld bij op en je komt hoogstens op 6200 euro uit. Aangezien de rijksbijdrage niet ineens is verdubbeld, lijken tarieven als 17.000 euro erg absurd. ‘Ik heb de cijfers niet paraat’, aldus Gerritsen wanneer hij deze berekening hoort. Hij verwijst naar het jaarverslag van de RU, waarin niet wordt gerept over instellingscollegegeld. De woordvoerder sluit af met een laffe belofte. ‘De suggestie om over deze tarieven een algemene vermelding op de website te plaatsen, zullen we in overweging nemen.’

Kwestie van kunnen?
Willen de RU en andere onderwijsinstellingen gewoonweg geen duidelijkheid bieden, of weten zij echt niet hoe ze bijvoorbeeld de kosten voor een studie per student moeten berekenen? Volgens Zweistra zou het tweede mogelijk kunnen zijn, maar het boekhoudsysteem is in dat geval zwaar verouderd. ‘In bijvoorbeeld België en Australië zijn de kosten per student wel heel nauwkeurig in kaart gebracht’, stelt hij. Een andere reden voor de slechte transparantie is wat minder onschuldig. Zweistra: ‘Een zorgwekkend klein deel van de rijksbijdrage wordt daadwerkelijk aan onderwijs besteed, daar willen universiteiten mogelijk geen aandacht op vestigen.’ De ontbrekende of vage uitleg op universiteitswebsites is hoe dan ook niet voldoende om de hoge bedragen te verantwoorden. De student weet niet of hij gebruikt wordt als ‘melkkoe’, terwijl de universiteiten blijven zwijgen. Het is te hopen dat Bussemaker deze maand met harde maatregelen over de boeg komt, of dat universiteiten zo fatsoenlijk zijn zelf het zwijgen te doorbreken.

Klik hier voor de overige artikelen uit de maart-ANS.

 

Minister Bussemaker van Onderwijs ziet heil in het voordeliger maken van een tweede studie, mits die gestart wordt tijdens de eerdere studie. 'Hiermee investeren we echt in de toekomst van Nederland', aldus de minister in een interview met de NOS. Dit klinkt geweldig! Bussemaker zal geheid een nieuwe kudde fans achter zich aan krijgen, ware het niet dat er geen sprake is van een nieuwe fancy regeling. Al in 2007 sprak toenmalig minister Plasterk met de hogeronderwijsinstanties af dat een zogenaamde dubbele studie niet mocht leiden tot torenhoge instellingscollegegelden en tegen wettelijk collegegeld kan worden gevolgd. Dit legden ze vast in een regeling die in 2010 weer werd verlengd. Het enige wat nu staat te gebeuren, is de overheveling van de regeling naar een wet. Alle positieve praatjes en loftuitingen over een fijne regeling, die volgens Bussemaker 'aan de excellente studenten een structurele oplossing biedt', hebben dus betrekking op oude koeien (lees: beleid dat al jarenlang werd gevoerd). Let wel: een tweede studie na afronding van een eerste studie kost, behalve aan de RU, alsnog klauwen vol geld, omdat je dan wel gewoon het instellingscollegegeld betaalt. Als Bussemaker echt populair wil worden zal ze daar iets aan moeten veranderen.

 

Waarom betalen studenten zoveel voor een tweede studie? Universiteiten zouden de hoogte van het instellingscollegegeld, dat moet worden betaald voor de tweede opleiding, moeten kunnen onderbouwen. Dat schrijft minister van Onderwijs, Jet Bussemaker, in een brief aan de Tweede Kamer.

Voor je eerste studie betaal je het wettelijke collegegeld, dat 1906 euro bedraagt. Een tweede studie wordt echter een duur grapje, universiteiten bepalen dan zelf wat je betaalt. Bij sommige masters in Maastricht kost het je 32.000 euro om een jaartje op de universiteit te vertoeven. Daarnaast is het gek dat de prijzen van de universiteiten zover uiteen liggen. Zo vraagt Amsterdam 9000 euro voor een masterjaar Rechten, terwijl dit op de RU 7500 euro kost en in Utrecht 6500 euro.

Het is onduidelijk waarop universiteiten de kosten baseren, dat moet volgens Bussemaker inzichtelijk worden gemaakt. Of daar maatregelen voor nodig zijn, weet de minister nog niet. In de brief schrijft ze dat universiteiten bijvoorbeeld verplicht kunnen worden gesteld om de opbouw van het instellingscollegegeld op de website te zetten of de regelgeving over de transparantie kan worden aangescherpt. Of dit nodig is, laat Bussemaker 1 maart weten, dan moet het onderzoek naar de instellingscollegegelden afgerond zijn.

 

Met veel bombarie werd in 2011 aangekondigd dat universiteiten voor de rechter gedaagd worden vanwege het hoge collegegeld voor de tweede studie. Volgens de speciaal hiervoor opgerichte Stichting Collectieve Actie Universiteiten (SCAU) is dit door de instelling bepaalde bedrag hoger dan noodzakelijk en zijn bovendien onwettige prijsafspraken gemaakt bij het bepalen van de hoogte van het collegegeld. De Amsterdamse rechtbank heeft echter geoordeeld dat studenten hiervoor al terecht kunnen bij het College van Beroep voor het Hoger Onderwijs (CBHO) en voelt zich daarom niet geroepen om een uitspraak te doen. 'Dit is zeer teleurstellend voor ons, maar vooral voor studenten in het algemeen', reageert Cees Zweistra, woordvoerder van de SCAU. De Telegraaf kopte naar aanleiding van de uitspraak dat de stichting bij de verkeerde rechter zat. Zweistra spreekt dit tegen. 'De wetgeving bepaalt dat studenten de keuze hebben om deze zaak aan te kaarten bij de civiele rechter dan wel bij het CBHO. Dit is een zaak die op civiele gronden gevoerd wordt, daarom hebben wij voor de civiele rechter gekozen.' Volgens Zweistra is de vraag of het CBHO wel of niet bevoegd is om hierover uitspraken te doen dan ook niet relevant. 'Het argument dat de burgerlijk rechter ook bevoegd is om hierover uitspraken te doen is helemaal niet meegenomen bij het niet ontvankelijk verklaren. Dit zullen we zeker aankaarten wanneer we in hoger beroep gaan.' Mocht dit ook geen soelaas bieden, sluit Zweistra niet uit dat de stichting alsnog naar de CBHO stapt. Hoe dan ook, het torenhoge instellingscollegegeld voor de tweede studie blijft voorlopig onveranderd. Aan de RU geldt overigens een coulante regeling. Studenten die na een afgeronde bachelor of master een tweede studie willen volgen kunnen het wettelijk bepaalde collegegeld van 1771 euro blijven betalen, mits deze direct aansluit op de eerste studie.

 

Gistermiddag werd bekend dat minister Bussemaker het extra collegegeld schrapt voor een tweede studie. Sinds 2010 hebben Nederlandse universiteiten en hogescholen de mogelijkheid om extra geld te vragen van studenten voor het volgen van een tweede studie. Wel bestond er een overgangsregeling voor studenten die tegelijkertijd met hun eerste studie aan een tweede studie zijn begonnen, voordat de maatregel in ging. Die overgangsregeling wordt nu het vaste beleid. Dat lijkt goed nieuws voor de paar duizend studenten die een tweede studie volgen. Toch moeten studenten die pas na het afronden van hun eerste studie aan een tweede beginnen, wel nog het hogere instellingscollegegeld betalen. De hoogte van dit bedrag mogen universiteiten en hogescholen zelf bepalen. Dat zorgt voor grote verschillen tussen universiteiten voor dezelfde studies. De RU is daar niet in meegegaan en hanteert voor de meeste studenten het normale, wettelijke collegegeld. Zo mogen RU-studenten meteen na hun eerste studie voor het normale tarief beginnen met hun tweede studie. Enkel studenten die aan een andere instelling hun eerste studie hebben gevolgd, betalen het hogere instellingscollegegeld.

 

Als het aan de PvdA ligt wel. De partij gaat zich inzetten om een einde te maken aan de torenhoge collegegelden voor een tweede studie. De universiteiten mogen deze instellingscollegegelden op dit moment zelf vaststellen. De aanklacht van Stichting Collectieve Actie Universiteiten (SCAU) werd vorige week niet ontvankelijk verklaard door de Amsterdamse rechtbank. De SCAU stelt dat de universiteiten het instellingscollegegeld onnodig hoog hebben vastgesteld en klaagt bovendien over de onwettige prijsafspraken die de universiteiten hebben gemaakt. PvdA-Kamerlid Mohammed Mouhandis sluit zich hierbij aan. Hij schrijft op de website van de sociaaldemocraten: 'Ik vraag me af of sommige onderwijsinstellingen de vrijheid om het instellingscollegegeld vast te stellen niet al te letterlijk hebben genomen en zo ruim boven de kostprijs zitten. Instellingen maken mogelijk ook winst met dit soort tarieven, terwijl dit niet de bedoeling is.' Mouhandis strijdt bovendien voor meer transparantie over de kosten van de tweede studie. 'Te veel instellingen geven hierover nauwelijks of geen informatie. Ik pleit er dan ook voor deze kosten transparanter te maken.'