ANS

Wie de krantenkoppen van de afgelopen dagen leest zal één prangende boodschap niet zijn ontgaan: een mogelijke terroristische dreiging door de jihadisten van de Islamitische Staat (IS) zet Nederland op scherp. Koppen als ‘onbevangenheid staat onder druk’ sieren de kranten, militairen mogen niet langer in uniform de straat op en minister Opstelten van Veiligheid en Justitie heeft inmiddels van 41 potentiële jihadgangers het paspoort afgenomen om te voorkomen dat zij de IS in Syrië zullen versterken. Carolien Roelants, journalist en columnist voor NRC Handelsblad, vindt dit op zijn zachtst gezegd overdreven. Dertig jaar lang was zij Midden-Oostenredacteur en hoewel zij eigenlijk gepensioneerd is, steekt ze in haar scherpe columns over de conflictgebieden haar mening niet onder stoelen of banken. Roelants bevindt zich in het LUX ter voorbereiding op een lezing over haar specialisme, wanneer ANS haar ondervraagt over de impact van de Islamitische Staat (IS) op de Nederlandse samenleving. Is er aanleiding tot paniek?

Tekst:Marit Willemsen
Foto's:Ilja van Hoek

Zijn er aspecten van de IS die we niet te zien krijgen?
‘Wat wij vooral zien is het meedogenloze geweld – onthoofdingen, executies, kruisigingen. Dit heeft als doel om verzet onder de lokale bevolking en onder vijanden te ontmoedigen, en om radicale strijders aan te trekken. Een groot deel van de IS-propaganda bestaat echter ook uit ‘aardige’ berichten, het als het ware snoepjes uitdelen aan kinderen. Zo heeft de terreurbeweging zelfs een glossy met daarin de ideologische onderbouwing van de hele onderneming. Met die aardige beelden trekt de IS bijvoorbeeld gezinnen, artsen, professionals, loodgieters, rechters en geestelijken, die je ook nodig hebt om een staat op te bouwen.’

Je hoeft maar een krant open te slaan en de woorden ‘terreurdreiging’ spatten van het papier. Is deze angst voor aanslagen door aanhangers van de IS in Nederland terecht vindt u?
‘Er is altijd een zekere angst geweest voor de terugkeer van extremisten die zich bij de IS in ‘Syrië hebben aangesloten. Inmiddels zijn er zo’n 135 van deze jihadisten naar Nederland teruggekeerd en de autoriteiten worden hier erg ongemakkelijk van. Zo’n sfeer van angst is echter precies wat terroristen willen. De propaganda-afdeling van het kalifaat lacht zich er helemaal wild om, want gratis en voor niks hebben de autoriteiten in Nederland gezegd dat de bevolking bang moet zijn. Eerlijk gezegd deel ik deze angst niet. Ik geloof best dat sommige van die terugkerende Jihadisten een aanslag zouden kunnen plegen, maar de kans dat je onder die bom loopt, is percentueel gezien echt heel erg klein. Wat ik eigenlijk griezeliger vind, is dat de autoriteiten – minister Opstelten bijvoorbeeld – bereid zijn tot het nemen van maatregelen die op gespannen voet staan met democratie en vrijheid van meningsuiting. Het afnemen van paspoorten is hier een voorbeeld van. Ik vind het heel eng dat men langzaam maar zeker de democratie ontmantelt om een terreurdreiging, een heel beperkte dreiging. Er komen veel meer mensen om door auto-ongelukken en laten we eerlijk zijn, daar worden we allemaal niet zo bang van.’

Een terroristische aanslag valt qua impact toch niet te vergelijken met een verkeersongeluk?
‘Je moet de dreiging zelf in perspectief houden. Een aanslag wil niet zeggen dat er de volgende dag weer tien mensen om het leven komen. De terrorist wil dat de schokgolf van die ene aanslag heel sterk is en dat we daardoor helemaal worden lamgelegd. Ik wil onderstrepen dat het plegen van een aanslag helemaal niet zo makkelijk is als er wordt gesuggereerd. Mijn pleidooi is altijd: hou het perspectief in de gaten. Hou in de gaten wat het doel is van de dreiging, namelijk om je angst aan te jagen.’

Wat drijft de jongeren in ons land om zich aan te sluiten bij een organisatie als de IS en vervolgens ook weer terug te gaan naar Nederland?
‘Die 135 mensen zijn niet allemaal teruggekomen om hier het land te terroriseren. Heel veel jongeren zijn in de eerste fase van het proces gegaan om het Syrische volk te helpen en humanitair werk te doen. Dan heb je nog de mensen die op en neer gaan, dat zijn zo’n beetje jihadtoeristen, en sommigen gaan natuurlijk vanuit geloofsovertuiging of voor de kick. Sommige jongeren die roepen: “Ik haat de joden!”, weten niet wie 'de joden' zijn. Ze weten alleen maar dat je op deze manier tegen de schenen van de maatschappij schopt. Natuurlijk zitten er halve psychopaten tussen, maar ook mensen - daar hoor ik de laatste dagen veel over - die uit een gevoel van woede of onmacht gaan. Dit zijn jongeren die hier niets van hun leven kunnen maken en vanuit hun woede daarheen gaan om wraak te nemen voor hun eigen onmacht. De ‘hangjongeren’ van hier zien ‘stoere’ beelden van strijders met machinegeweren die actie kunnen ondernemen, dat trekt aan.’

Zijn er ook zaken die volgens u onderbelicht worden in de media?
‘Ik denk eerder dat sommige dingen worden overbelicht, zoals de aandacht voor de Nederlandse F16’s. Hier zie je dat de balans helemaal weg is. Het nieuws verhaalt vooral wat wij gaan doen, welk risico wij lopen. Veel minder wordt er ingegaan op wat er daar gebeurt. Het is onvermijdelijk dat er door de luchtaanvallen op de IS ook burgers worden gedood, daar wordt veel te weinig aan gedacht. Er hangt een soort sfeer in de lucht van "ha, we gaan oorlog voeren", dat zie je in de media ook erg veel terugkomen. De Nederlandse regering was eigenlijk beledigd dat het niet gevraagd werd voor een coalitie tegen de IS en stond te springen om eindelijk mee te ‘spelen’. Wat mij betreft heeft het daardoor ook overhaast besloten mee te doen.’

Wat had Nederland dan moeten doen volgens u?
'Ik denk dat er al veel eerder goed had moeten worden nagedacht over wat er aan de hand is in Syrië en wat de consequenties zijn. Er woedde drie jaar lang een akelige oorlog waaraan het buitenland niets heeft willen doen. In de tussentijd zijn er miljoenen vluchtelingen de grenzen overgestoken. Langzaam maar zeker zie je uit die kookpot van ellende de IS opstijgen en komt er een extra probleem bij. Ik vraag me af of F16’s op Syrië afsturen nu de beste methode is om het probleem op te lossen. Wat wil men daar nu mee bereiken? In ieder geval niet de vluchtelingen helpen, want dat worden er waarschijnlijk alleen maar meer. Ik vind dat een aspect dat te weinig aandacht krijgt.

Hebben we de terreur zelf deels in de hand gewerkt?
‘Ja, vooral door niet goed na te denken over de situatie en door de populistische wind die waait over Europa. Politieke leiders hebben meer gedacht aan hun kiezers dan aan de grote problemen.’

Zulke onderwerpen zijn erg zwaar, maar toch benadert u ze met relativering en humor in uw columns. 
‘Na dertig jaar ervaring met zulke onderwerpen kwamen deze columns er eigenlijk vanzelf zo uit, het voelt op deze manier comfortabel. Ik geef een hoop steken onder water, maar wel altijd op basis van de feiten. Het hoeft bovendien niet allemaal loodzwaar te zijn.’

 

Een intense spanning die je bloed doet stollen, smerige beelden van afgehakte ledematen en hartstochtelijk gekrijs; je moet er maar van houden. Waarin schuilt de aantrekkingskracht van horrorfilms? Tekst: Kim Saris en Saskia Verheijden Illustratie: Laurens de Vos Dit artikel verscheen eerder in de intro-ANS Aan het eind van oktober is het weer griezelen geblazen, want Halloween staat voor de deur. Als je geen bloederig huisfeest op de agenda hebt staan, is de kans groot dat je besluit een horrorfilm te kijken. Zonder afgezaagde ledematen en kleine dode meisjes is dit genre niet compleet. Waarom vinden we Hollywoods hak-en-zaagwerk zo interessant? Angstaanjagende drug Of je nu in een levensgevaarlijke situatie terechtkomt of naar een horrorfilm kijkt, je lichaam reageert op precies dezelfde wijze. ‘Zweethandjes, een verhoogde hartslag en verwijde pupillen zijn hier symptomen van,’ legt Erno Hermans, medewerker van het Donders Instituut, uit. ‘Adrenaline zorgt ervoor dat het lichaam zich klaarmaakt om te vechten of te vluchten: je hartslag gaat omhoog en energiereserves komen vrij. Noradrenaline zorgt er vervolgens voor dat de hersenen in een alerte staat komen.’ In je hersenen heeft het kijken van horrorfilms een effect dat vergelijkbaar is met het innemen van drugs. Net als na een shot heroïne of, minder gevaarlijk, een reepje chocola, wordt de aanmaak van dopamine in je hersenen verhoogd. Dit stofje heeft een verslavende werking, waardoor je de stopknop niet meer weet te vinden wanneer je een horrorfilm kijkt. ‘Op dit biologisch niveau maakt het lichaam geen onderscheid tussen positieve en negatieve ervaringen,’ verklaart Hermans. ‘Je lichaam streeft naar opwindende belevenissen en is allang blij dat er iets spannends gebeurt.’ Bloederig beeldmateriaal roepen je gruwelijkste doodsangsten op, maar tegelijkertijd krijg je van diezelfde beelden een ongelooflijke kick. Angstige zekerheid ‘Horrorfilms vergroten kinderlijke angsten over de dood uit,’ vertelt Rob van Gerwen, docent Wijsbegeerte aan de Universiteit van Utrecht. ‘We krijgen bij een horrorfilm controle over onze ergste angsten, omdat we weten dat het fictie is. Dit is te vergelijken met een bungeejumper die op het punt staat een diepe val te maken, maar ervan verzekerd is de sprong te overleven.’ In zinderende zombiecinema is de moraal ver te zoeken. ‘In horrorfilms zijn de redenen waarom mensen worden afgeslacht zo banaal dat een gruwelijke dood ieder willekeurig persoon kan overkomen.’ Hierdoor identificeer je je met de slachtoffers in deze films. De personages waarmee je je niet kunt vergelijken zijn de koelbloedige moordenaars, die vaak psychopaten blijken te zijn. ‘Een psychopaat handelt niet moreel verantwoordelijk en het is daarom interessant om te zien waartoe zo’n persoon in staat is,’ zegt Van Gerwen. ‘Een psychopaat belichaamt een soort oerdrift die in zijn vernietigingsdrang vele slachtoffers maakt. Aan de ene kant walg je van de rondglibberende ingewanden, aan de andere kant ben je gefascineerd door de spanning van het dreigende gevaar.’ Gewelddadig gruwelijk Wreedheid, geweld en dood hebben een bepaalde aantrekkingskracht. Dit bewijzen de onthoofdingsfilmpjes van de Islamitische Staat eens te meer, die keer op keer op honderdduizenden views kunnen rekenen. ‘Vanuit sociale conventies weten we wat slecht is en eigenlijk zouden we geweld moeten verafschuwen,’ vertelt Olivier Hekster, hoogleraar Oude Geschiedenis. ‘De drang naar geweld en sensatie blijft echter aanwezig en het kijken naar wrede horror stilt dit verlangen. Beestachtig geweld, zoals gladiatorengevechten en openbare executies, is in onze tijd niet meer aanvaardbaar.’ Door horrorfilms kunnen we dit soort geweld in een light versie toch meemaken. Als kijker proef je van het sensationele gevoel van geweld, maar de ongelukkige afloop blijft jou bespaard. Een zekere opluchting overvalt je: ‘Zij gaan dood en wij niet,’ aldus Hekster. De echte aantrekkingskracht van horror is dat dit genre inspeelt op de drang naar geweld en sensatie. Met een kussen in de aanslag en je vingers in je oren verlaat je, ondanks de tergende spanning, toch niet je plek voor de tv. We willen nu eenmaal weten hoe het horrorsprookje zal eindigen. Klik hier voor de overige artikelen uit de oktober-ANS.