De stelling van deze maand:
Vrijheid in Nederland is een illusie
Tekst: Auke van der Veen
Dit artikel verscheen eerder in de juni-ANS
In Nederland mag je vinden en schrijven wat je wil. Zo plaatste hoogleraar Marcel Wissenburg naar aanleiding van een vleesvrije maandag laatst op Facebook dat hij vond dat de universiteitskantine van de Radboud Universiteit (RU) was overgenomen door nazi’s. De grondwet stelt dat wij dit soort vrijheden hebben en dit recht wordt door velen met hand en tand verdedigd. Aan de wet zitten echter grenzen, want mensen moeten zich ook aan regels houden. Zo werd Wissenburg na zijn opmerking nog op het matje geroepen door de universiteit omdat het bericht schadelijk zou zijn voor het imago van de RU. Andere vrijheidsbeperkingen in Nederland zouden bijvoorbeeld de recente afluisterpraktijken van de AIVD en de verhoogde alcoholleeftijd zijn. Hoe vrij zijn we eigenlijk in onze samenleving? Bepalen we ons eigen leven, of is vrijheid een illusie?
Nico van Eijk, hoogleraar Informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam
‘Vrijheid is altijd een illusie. De grondwet geeft heel nauwkeurig aan waar de rechten van burgers en instituten beginnen, maar ook waar deze eindigen. Je kunt bijvoorbeeld niet zomaar iemand vermoorden. Wij hebben in de samenleving dan wel afspraken met elkaar gemaakt waarin we onze vrijheden hebben vastgelegd, maar daar zitten simpelweg beperkingen aan.
‘Op het gebied van privacy kunnen we nog veel vrijer worden dan we nu zijn. Veel Nederlanders denken dat in ons land vrijheid volop aanwezig is, omdat we zoiets als censuur of journalistieke onvrijheid weinig tegenkomen. Toch is er in vergelijking met het buitenland nog veel ruimte voor verbetering. Het is verontrustend dat bijvoorbeeld de privacygevoelige informatie ook direct naar de woningbouwvereniging gaat wanneer iemand anoniem zijn buurman aangeeft omdat deze een cannabisplant op zolder zou hebben. Vandaag de dag zijn dankzij technologische ontwikkelingen zelfs alleen maar meer mensen bezig met het doen van dit soort anonieme aangiftes, ook al zouden we sinds de Tweede Wereldoorlog moeten weten dat dit vrijheidsbeperkende NSB-praktijken zijn.
‘De vrijheid van denken en bewegen in Nederland wordt beperkt doordat je weet dat je permanent wordt gemonitord. Dit komt doordat in Nederland met
mass surveillance grootschalig ongericht data mag worden verzameld. Het gaat dan vrijwel uitsluitend om data van onschuldige burgers, zoals bij cameratoezicht op straat. Het feit dat ieders gegevens op elk moment mogen worden verzameld en gebruikt, leidt ertoe dat mensen in de praktijk bepaalde dingen niet meer willen zeggen of doen. Dat zijn zogenaamde
chilling effects. Iemand is dan minder vrij omdat diegene bijvoorbeeld geen gevoelige e-mail naar een collega durft te sturen of het idee heeft dat iedere beweging op straat wordt gevolgd en daarom zijn gedrag gaat aanpassen.’
Jean-Pierre Wils, hoogleraar Praktische Filosofie aan de RU
‘Vrijheid is geen illusie. Een illusie zou betekenen dat we in een soort vrijheidsdroom zitten die niets met de realiteit te maken heeft. Dat is niet zo, want je kunt niet zomaar de regering omver werpen. Als zoiets gemakkelijk mogelijk zou zijn, wordt leven in een samenleving totaal onmogelijk. Door de externe beperkingen, die bestaan uit wetten en regels, kunnen we juist een vrij leven leiden, ondanks bijvoorbeeld de toenemende controle van geheime diensten.
‘Burgers onderschatten vaak de vrijheden die ze hebben. Ook al zijn er in Nederland beperkingen die ons niet direct vrijer maken, we wonen niet in China of Rusland. Bijna iedereen zal zeggen dat we in een maatschappij leven waarin de vrijheid van het individu in het algemeen wordt gerespecteerd. In Nederland bestaat er namelijk geen autoritaire, sanctionerende macht die mensen ervan weerhoudt hun dagelijks leven in te richten zoals ze willen, mits ze natuurlijk geen misdaden plegen.
‘Het is niet zo dat wij vandaag de dag minder vrij zijn dan in de jaren twintig of dertig. Toen werden burgers nog volop in hun vrijheid beperkt door controlerende sociale instituties en maatschappelijke rollen. Wij zijn tegenwoordig vrijer, omdat de invloed van bijvoorbeeld religieuze tradities is afgenomen. Ook hebben we veel beter onderwijs gehad en zijn daardoor beter ontwikkeld, waardoor we meer mogelijkheden hebben in ons leven.
‘Zoiets als de NSA beperkt misschien de vrijheid indirect, maar zulke controle weerhoudt je er niet van om vanavond televisie te kijken of morgen te staken als reactie op een besluit van de overheid. In onze samenleving bestaan er namelijk zogenaamde zones van overleg waarin burgers op basis van beargumenteerde communicatie besluiten kunnen nemen. Het bestaan van deze overlegstructuren in Nederland bewijst het bestaan van vrijheid.’
Klik
hiervoor de overige artikelen uit de juni-ANS.
