Hoewel iedereen droomt, krijgt de wetenschap maar geen grip op dit natuurverschijnsel. Lucide dromers wel, zij zijn in staat nachtelijke fantasieën volledig naar eigen hand te zetten.
Een kijkje in de wereld aan de binnenkant van de ogen.
Tekst: Rik van Hulst en Laurie de Zwart
Illustratie: Sanne Reckman
Gemiddeld beleven we vijf dromen per nacht, maar hoe opwindend of meeslepend ook, eenmaal ontwaakt zijn we ze al snel vergeten. Al sinds Aristoteles houdt de wetenschap zich bezig met het ontrafelen van het dromen, maar het is lastig om bevindingen te staven en consensus te bereiken. Toch zijn er belangrijke ontdekkingen gedaan, want hoewel Marco Borsato ons al bijna twee decennia lang wijsmaakt dat de meeste dromen bedrog zijn, ligt dit in realiteit anders. Hoewel het gros van de slapers de nachtelijke fantasieën lijdzaam ondergaat, beweert een enkeling de regie in handen te hebben en de droom naar believen aan te kunnen passen. Dit is het zogeheten lucide dromen. Noêma (25), derdejaars studente Algemene Cultuurwetenschappen, vertelt: ‘Je slaapt ongeveer eenderde van je leven, het is toch zonde om deze tijd volledig passief te ondergaan?’ ANS neemt de droomwereld in ogenschouw en bekijkt de mogelijkheden van deze nachtelijke bezigheid.
Droomwetenschap
Ton Coenen, hoogleraar Biologische Psychologie aan de RU, doet al zo’n veertig jaar onderzoek naar slapen en dromen. ‘Aan het begin van mijn carrière dacht ik het wel even op te lossen. Het zou een kleine moeite zijn en over vijf jaar zouden we het allemaal weten. De middelen om alles te meten in het brein waren immers beschikbaar.’ Na tien jaar onderzoek konden er echter nog steeds geen waarheden worden vastgesteld, de kwestie is simpelweg te ambigu. ‘We bestuderen datgene wat iemand zegt te hebben waargenomen. Dat is subjectief en we weten niet of dit overeenkomt met de droom die werkelijk plaatsvond.’ Toch denkt Coenen te weten hoe het proces deels in zijn werk gaat.
De slaapprofessor veronderstelt dat je droomt tijdens de remslaap, waarin ‘rem’ een acroniem is van Rapid Eye Movement. ‘Tijdens dit slaapstadium is het lichaam grotendeels verlamd, dit heeft te maken met de aansturing van de spieren. Grote spieren zijn meer ontspannen dan kleine waardoor de pupillen vluchtig bewegen.’ Coenen vertelt dat ‘echte’ wetenschappers zich niet bezighouden met dromen. Dat hij hier zelf een uitzondering op is, wordt hem niet altijd in dank afgenomen. ‘Droomwetenschap is beperkt tot ongestaafde beweringen en tegen alles wat ik zeg, valt ook weer iets in te brengen.’
Tussen slaapgeleerden is een debat gaande waarin het ene kamp speculeert dat dromen relevant is voor de verwerking van informatie terwijl aan de andere kant de gedachte heerst dat de droom nutteloos is. Coenen neemt een tussenpositie in. ‘Ik denk dat een droom op zichzelf niets voorstelt, maar dat vooral de terugkerende onderwerpen aangeven wat voor jou relevant is.’
Graven in je brein ‘Dromen zijn van belang voor zover je er waarde aan hecht’, stelt Jan Derksen, hoogleraar Psychologie aan de RU. Van huis uit is Derksen psychoanalyticus en gebruikt hij droommateriaal bij de behandeling van patiënten. In tegenstelling tot Coenen, die zich niet voelt aangesproken door de psychoanalytische benadering, spreken de opvattingen van Sigmund Freud Derksen wel aan: ‘De Freudiaanse droomtheorie focust op onderdrukte driften en verlangens van het onbewustzijn. Ik vind dat zijn gedachtegoed meer invloed zou moeten hebben dan die op dit moment heeft. Niet dat je vijf keer per week op de divan moet liggen om dromen te analyseren, maar besteed aandacht aan je onbewuste.’
Derksen illustreert dat dit bij kan dragen aan iets als traumaverwerking: ‘De droom kan helpen bij het verwerken van een psychisch conflict, maar dan moet je hem een plek geven. Het is te vergelijken met een e-mail die binnenkomt maar niet wordt geopend. Als je de droom aandacht geeft en de e-mail leest, heeft hij effect.’
Nachtelijke creativiteit
Studente Noêma (25) is al sinds haar puberteit gefascineerd door de manier waarop ze haar eigen dromen kan beïnvloeden. ‘Ik begon met het bijhouden van een droomdagboek, waardoor ik na verloop van tijd patronen ontdekte. Een tijdlang vond ik een jongen leuk, maar ik wist dat het niet zou werken en dat knaagde. In een van mijn dromen waarschuwde hij dat ik hem niet moest vertrouwen.’ Overdag ontweek ze hem liever, maar ’s nachts kon Noêma haar fantasie beleven. ‘In een van mijn dromen reden we samen, op weg naar een romantisch avontuur, de duinen in. Opeens waren er overal bombardementen en ik kreeg door dat ik droomde. Omdat ik me van de surrealiteit bewust werd, haalde ik hem over de datum op zijn mobiel te veranderen zodat we naar een moment gingen zonder de beschietingen.’
Het bewustzijn tijdens de slaap noemen we lucide dromen. ‘Dit verschijnsel komt bij mensen natuurlijkerwijs voor tijdens de slaap, maar slechts weinigen zijn bekend met de mogelijkheden’, zo legt
Tim Post, onderwijspsycholoog aan de Universiteit Twente en droomtrainer, uit. ‘Je kunt in de droom voorwerpen, mensen en situaties creëren en transformeren. Als je de vertrouwde wakkere wereld als maatstaf neemt, is tijdens de lucide droom het onmogelijke mogelijk. Daar kan geen boek of film tegenop.’ Post is van mening dat we dit nachtelijk bewustzijn kunnen gebruiken voor het plezier, maar ook om het dagelijks leven te verbeteren. ‘Misschien heb je een hitsige nacht met de partner van je dromen of durf je ineens de confrontatie aan te gaan met iemand die je al je hele leven uit de weg gaat.’
Ondanks dat Talitha (21), tweedejaars studente Biomedische Wetenschappen, zich niet heeft verdiept in de bewuste droom, kan ook zij ’s nachts de touwtjes in handen nemen. Bij Talitha heeft het echter weinig effect op haar dagelijks leven en blijft het bij een pleziertje. ‘Vroeger droomde ik regelmatig dat ik over een eindeloos lange brug rende, omringd door een grote vuurzee. Op een gegeven moment wist ik dat ik weer in die angstdroom zat en zorgde dat het stopte. Vanaf toen kon ik nachtmerries naar mijn eigen hand zetten en veranderen in aangename dromen. Sindsdien heb ik nooit meer een nachtmerrie gehad.’ De schone slaapster doet in haar dromen regelmatig mee aan spelprogramma’s als Fort Boyard: ‘Hier en daar kan ik wat sjoemelen met de opdrachten. Zo kom ik iedere droom als winnaar uit de bus.’
Lesje lucide
Het lijkt erop dat nachtelijke bewustwording iets is wat we kunnen ontwikkelen. Alysa Braceau, tevens bekend als
Dreamshield, geeft workshops waarin ze onwetende slaapkoppen leert bewust met hun nachtelijke illusies om te gaan. ‘Schrijf de dromen op zodra je wakker wordt, hoe betekenisloos ze soms ook lijken. Waardeer wat je ontvangt. Een goede oefening is om voor het slapen een willekeurige steen tot in detail te bestuderen: elk lijntje, elk putje en elk tekeningetje. Probeer de steen vervolgens voor de geest te halen en beoog hem in je droom te vinden. Het is belangrijk bewust te worden van het moment vlak voordat je in slaap valt. Als je wakker wordt, probeer dan de gebeurtenissen voor de geest te halen. Zo ontwikkel je de oplettendheid en kan een compleet nieuwe wereld zich voor je openen.’
‘Lucide dromen is een soort denksport. Je zult je opmerkzaamheid moeten ontwikkelen om te weten wanneer je droomt’, verklaart droomtrainer Tim Post. ‘Nieuwelingen zullen versteld staan van de levensechtheid van hun dromen wanneer zij voor de eerste keer lucide worden. Dit is op zichzelf al een hele ervaring, maar wordt nog verwonderlijker wanneer je het kunt toepassen om de meest wilde droomavonturen te beleven.’
