[INGEZONDEN] Ethiek zou geen thema moeten zijn

In de rubriek 'Open Podium' biedt ANS het podium aan Radboudianen om hun mening te verkondigen over studentgerelateerde zaken. Hoogleraar Filosofie van de Managementwetenschappen René ten Bos betoogt dat een universiteit zonder ethiekcursussen het ideaal is. ‘Studenten hebben gelijk als ze klagen.’

Regelmatig klagen studenten dat er de laatste jaren teveel Filosofie en Ethiek in hun curriculum is opgenomen. Hoewel ik van mening ben dat Filosofie en Ethiek ook voor buitenstaanders interessante vakken kunnen zijn, wil ik toch graag mijn steun aan de studenten betuigen. Ze hebben gelijk als ze klagen, maar hebben ze ook om de juiste redenen gelijk? Sinds de crisis een toverwoord is geworden, zie je voortdurend pogingen om ontaarde managers, bestuurders, professionals en ondernemers weer in het morele gareel te krijgen. De tijdgeest wasemt ethiek. We lijken wat dat betreft wel weer terug te zijn in benauwende Victoriaanse tijden. Politieke patjepeeërs, zelf geen haar beter dan de rest, willen de criminaliteit bestrijden door de boeven strenger te straffen en de randfiguren die over de schreef dreigen te gaan, morele wijsheden in te peperen. De ene cursus Ethiek na de andere wordt daartoe uit de grond gestampt. Er zijn adviesbureaus die kennis en vaardigheden op het terrein van goed en kwaad verkopen. Ook de toekomst van onze natie moet voor morele ontaarding behouden worden. Studenten – niet alleen op de universiteit, maar ook elders – worden dood gemasseerd met ethische wijsneuzigheden. Net als de mensen in het Victoriaanse tijdperk ooit merkten, zullen onze tijdgenoten snel leren dat de massale wending tot ethiek niet zal helpen. Daar zijn drie redenen voor. In de eerste plaats hebben we de ethiek niet om bepaalde problemen op te lossen. De ethiek maakt deel uit van de filosofie en die kenmerkt zich door ‘aporetische’ vraagstellingen. Een ‘aporie’ is een probleem waar je niet goed uitkomt. Om het simpel te houden: wat was er eerder? De kip of het ei? Aporieën vragen om aanhoudende twijfel, omdat ieder antwoord tot op zekere hoogte ondeugdelijk is. De ethiek zit vol met dergelijk aporieën. Een populair voorbeeld: is de klokkenluider nu iets goeds of iets slechts? Welk antwoord je ook kiest, er blijft altijd onrust hangen. En met onrust run je geen organisaties of bedrijven. In de tweede plaats zijn de meeste euveldaden vanuit een bepaald standpunt wel onwenselijk of slecht, maar dat wil niet zeggen dat ze geen ethische motivatie hadden. Iemand kan in het gevang belanden, omdat hij zo moreel verontwaardigd was nadat zijn zus of moeder was beledigd, dat hij zich niet meer kon inhouden en de dader de hersenen insloeg. Veel van de wandaden in de bankwereld vloeien voort uit kortzichtige ethische motieven: ‘Ik mag mijn baas niet in de steek laten’, ‘ik kan geen spelbederver zijn’ of ‘ik moet de regels volgen’. In de geschiedenis van de mensheid zijn de verschrikkelijkste dingen gedaan door mensen met vrij normale ethische disposities. Ik geloof niet dat een cursus Ethiek zou hebben bijgedragen aan een wereld waarin genocide of racisme niet voorkomen. Iets dergelijks denk ik ook met de ‘nieuwe’ crises waar we het nu steeds over hebben. Het zou heel ethisch zijn van ethici als ze begrijpen dat er van hun vakgebied niet al te veel heil valt te verwachten. In de derde plaats moeten mensen niet te veel over ethiek kletsen. Als ik iets goeds doe en er de volgende dag uitgebreid over ga spreken in de overtuiging dat vrienden en bekenden mijn daad moeten kopiëren, dan ben ik, ondanks het feit dat ik goeds deed, toch een lapzwans. Waar veel gepraat wordt over ethiek, weet je dat er ethische problemen zijn. Wordt er niet over gepraat, gaat het een stuk beter. Anders gezegd, de massale aanwezigheid van ethiek in colleges, cursussen en trainingen is een symptoom. Samenvattend, als studenten verlangen naar een tijd waarin ethiek eigenlijk geen thema hoeft te zijn, dan deel ik hun afkeer van ethische cursussen volledig. Cursussen zijn alleen maar acceptabel als de cursusgevers de drie door mij genoemde punten in ogenschouw nemen: a) los geen problemen op, maar problematiseer juist; b) denk niet dat het moreel abjecte zonder ethiek is; c) probeer jezelf zo snel mogelijk overbodig en irrelevant te maken. Afgezien van dit voorbehoud, lijkt het me geen kwaad kunnen als studenten eens nadenken over de vraag wat ethiek eigenlijk wel en niet vermag in onze samenleving.

Heb jij ook een prangende mening over je medestudenten, het uitgaansleven, onderwijs, het nieuwe album van Frank Boeijen of andere interessante zaken? Mail jouw stuk (maximaal 600 woorden) voor 17 januari naar redactie@ans-online.nl.