Het issue: De democratie drooggelegd?

In deze rubriek staat iedere maand een ander issue centraal, waarover de meningen sterk zijn verdeeld. Deze maand: democratie in de waterschappen

Tekst: Tijn van Lange en Simone Vermeeren Illustratie: Tijn van Lange

'Nederland leeft met water,' aldus een campagne van Postbus 51. 2012 houdt water de gemoederen flink bezig. Al in de veertiende eeuw waren er functionarissen die zich met niets anders bezig hielden dan het binnen en buiten houden van water. Sindsdien zijn deze functies geëvolueerd tot de waterschappen, een aparte Nederlandse bestuurslaag. De besturen van de vijfentwintig waterschappen die ons land rijk is, leiden het waterbeheer in de Nederlandse rivierdelta in goede banen. Hun werk loopt uiteen van het organiseren van de afvalwaterverwerking tot het beheren van grote vaarroutes als de Waal. Sinds 2008 worden de waterschapsbesturen direct gekozen. De opkomst van de waterschapsverkiezingen van dat jaar bleef echter steken op 24,3 procent, een aantal dat vragen oproept over het draagvlak. Momenteel ligt er een voorstel in de Tweede Kamer om het kiesstelsel te herstructureren. Dit plan behelst onder meer dat de gemeenteraadsleden de waterschappen zullen samenstellen. De Raad van State heeft zich negatief uitgelaten over het wetsvoorstel. Zij ziet onvoldoende reden om tot een wijziging over te gaan en adviseerde om in 2012 nogmaals directe verkiezingen te houden. Is het wetsvoorstel een verbetering van de huidige situatie? Komt deze omvangrijke bestuurslaag niet beter tot zijn recht in een direct kiesstelsel?

DE STELLING VAN DEZE MAAND: WATERSCHAPSBESTUREN MOETEN NIET DIRECHT DOOR HET VOLK WORDEN GEKOZEN.

Willibrord van Beek, tweede kamerlid voor de VVD ‘Ik sta positief tegenover het wetsvoorstel. Inmiddels zijn de waterschappen door schaalvergroting uitgegroeid tot een omvang die vergelijkbaar is met die van een provinciebestuur. Zij zijn vooral uitvoerende instanties die de Provincies daarmee aanvullen. Ik denk dat bij deze rol geen directe verkiezingen passen. Daarbij kennen juist die directe verkiezingen een behoorlijk lage opkomst. Dat tast de democratische legitimiteit van de waterschappen aan. ‘Het wetsvoorstel vormt een oplossing voor deze kwesties. Het houden van getrapte verkiezingen past beter bij de taak en omvang van deze bestuurslaag. Omdat de gemeenteraadsleden direct worden gekozen kan de democratie gewaarborgd blijven zonder impopulaire verkiezingen met een lage opkomst. ‘In het regeerakkoord is afgesproken dat de waterschappen blijven bestaan, ik vind verandering echter noodzakelijk. Voor mij is er dus voldoende reden om het negatieve advies van de Raad van State voorlopig te negeren.’

Peter Glas, voorzitter van de Unie van Waterschappen ‘De waterschappen zijn geen voorstander van indirecte verkiezingen. Ik ben het niet eens met het idee dat door de lage opkomst de legitimiteit van de verkiezingen in het geding zou zijn. In Nederland kennen we geen opkomstplicht. Een kwart van de mensen begrijpt kennelijk wel wat het belang is van goed waterbeheer en het democratisch toezicht dat daarvoor noodzakelijk is. ‘Om het toezicht op het waterbeheer goed uit te voeren wordt lokaal belasting geheven. Met dat geld gaat zowel op het lokale als regionale niveau de schop in de grond. Omdat dit de burger direct raakt, passen hier directe verkiezingen. ‘Ik hoor vaak dat mensen niet stemmen voor de waterschapsbesturen omdat ze niet weten wat het waterschapswerk inhoudt. Anderen vertrouwen er simpelweg op dat het zichzelf wel regelt. Daar zit het hele probleem. We moeten blijven werken aan onze zichtbaarheid en de betrokkenheid van de burgers trachten te vergroten.’

Sander Meijerink, docent planologie aan de RU ‘Volgens mij kan de democratie in het waterschapswerk heel goed op andere manieren worden verankerd dan met directe verkiezingen. Ze kunnen de besturen ook prima indirect worden verkozen. ‘Met het invoeren van indirecte verkiezingen ontstaat een zogeheten functioneel waarborgbestuur. Daarmee blijft de democratie gewaarborgd en kunnen de waterschappen hun uitvoerende werk op dezelfde manier blijven doen, zonder impopulaire direct verkiezingen. Een aanvullende mogelijkheid is de interactieve waarborgdemocratie, waarin de burgers en organisaties in de praktijk worden betrokken bij het waterschapswerk, in plaats van door verkiezingen. Er is dan mogelijkheid tot inspraak op projectbasis. Dan hebben we voor de legitimatie van ons waterschapsbestuur geen landelijke verkiezingen, politieke partijen en een kieskompas meer nodig. Die dreigen van een tuinhuis een enorm luchtkasteel te maken. ‘Ik vind het wel belangrijk dat eventuele veranderingen in dienst blijven staan van het waterbeheer. We zijn een internationaal voorbeeld op dit gebied en het succes van de afgelopen jaren mag niet verloren gaan.’

Kader: - Nederland kent 25 waterschappen, met ruim 10.000 medewerkers. In waterschap Rivierenland, waar Nijmegen deel van uitmaakt, dragen de burgers hiervoor gezamenlijk 150 miljoen euro per jaar aan lokale belastingen af. - Waterschappen worden geleid door een college van dijkgraaf en heemraden. In waterschappen zonder dijken heet de dijkgraaf heel toepasselijk watergraaf. In het kleinste waterschap Blija Buitendijks, gelegen in de gemeente Ferwerderadeel, moet de leider het doen met slechts voorzitter als titel. - Het hoge waterpeil in de Waal liep vorige winter dankzij het waterschap niet uit op een overstroming. Er werd ruim 1400 meter aan schotten geplaatst, waardoor de Waalkade veranderde in een waterkering.

Kijk hier voor de andere artikelen in de januari-ANS