ANS

Micha Wertheim komt in maart naar Nijmegen met zijn voorstelling Micha Wertheim voor je het weet. Zijn shows zijn kenmerkend door overdreven arrogantie, gecombineerd met diepe lagen. Wie een voorstelling bezoekt voor de gemakkelijke grap, komt bedrogen uit. ‘Ik vind het heel grappig wanneer het ongemakkelijk is in de zaal.’

Tekst: Marit Willemsen
Foto's: Alix van Lanen

In 2008 moest Wertheim een van zijn shows staken nadat de hele zaal leegliep. Door harde grappen over gehandicapten verliet een man in een invalidenwagen overstuur de zaal. Het publiek reageerde woedend, steeds meer joelende mensen besloten ook te vertrekken totdat er niemand meer overbleef. Het nieuws stond er bol van: Wertheim was een zelfingenomen, arrogante man. In werkelijkheid kan de cabaretier niet méér verschillen van dit beeld. Hij friemelt tijdens het interview met alles wat binnen handbereik op tafel ligt en vertelt op zachte en vriendelijke toon over zijn laatste show, het creatieve proces en zijn podiumpersoonlijkheid.

Een goed verhaal
Het incident in 2008 was voor Wertheim niet de enige keer dat mensen de zaal verlieten. Dit komt vooral door de verwarring die de cabaretier bewust schept in voorstellingen. In een van zijn shows herhaalde hij een sketch van 10 minuten letterlijk, met als gevolg dat mensen uit het publiek riepen dat ze het al gezien hadden om daarna woedend weg te lopen. ‘Sommige mensen hebben een bepaald verwachtingspatroon, ze gaan naar het cabaret omdat ze lekker willen lachen. Zij kunnen iets dan heel grof vinden. Dat ze dan wegstormen vind ik eigenlijk heel leuk’, geeft Wertheim met een glimlach toe. ‘Het hoort haast bij humor, dat sommigen het niet snappen. De slappe lach is toch ook veel leuker als je een gevoel hebt van “wij begrijpen het, maar zij niet”?’ De cabaretier haalt zelfs plezier uit het creëren van consternatie. ‘Ik vind het ontzettend grappig wanneer het heel ongemakkelijk is in de zaal’. Ook in zijn nieuwste show, Wertheim voor je het weet, ontbreekt het aan deze confusie niet. De voorstelling zit vol diepere lagen, literaire trucs en verhaallijnen. De show uitleggen is praktisch onmogelijk, maar dat is ook precies de bedoeling. ‘Waar mijn show over gaat, is de show zelf, dat is dus een verhaal van anderhalf uur’, legt de cabaretier uit. In zijn voorstelling zit hij op het podium met een laptop, zogenaamd nog bezig met het bedenken van de show zelf. ‘Ik realiseerde me bij het maakproces hoe raar het is om van tevoren eigenlijk al te weten wat je maakt’, zegt Wertheim. ‘Je moet juist niet te veel bezig zijn met het eindproduct, dan wordt het heel geforceerd’.

Winnaar of verliezer
Na zijn studie Cultuur- en Wetenschapsstudies aan de Universiteit van Maastricht verhuisde Wertheim naar Amsterdam, waar hij al snel werd toegelaten tot het welbekende cabaretgenootschap Comedytrain. Het winnen van de jury- en publieksprijs bij het Leids Cabaret Festival was een goede start van zijn solocarrière. Het was ook hier waar zijn betweterige podium-ego werd geboren. ‘Het was mijn eerste show en tijdens de try-outs was ik vooral bezig te laten zien hoe slim ik was. Ik had per slot van rekening cultuurwetenschappen gestudeerd’, zegt de cabaretier. ‘Mijn ideeën werden maar geen voorstelling, totdat mijn regisseur opperde om een parodie op mezelf te spelen.’ Lachend voegt hij toe: ‘Ik had al een hele voorstelling over een jongen die zichzelf heel goed vond, alleen dat was ik nog echt zelf’. Na zes shows heeft Wertheim vooral geleerd iets te maken dat hij zelf leuk vindt en hij spiegelt zijn shows hier dan ook aan af. ‘Ik ben geen McDonald’s, niet iedereen hoeft het lekker te vinden.’ Waar veel cabaretiers de sukkel spelen, gooit Wertheim het dus over de andere boeg. Dat hij daardoor het stempel arrogant heeft gekregen, lijkt hem niet te deren. ‘Wanneer ik me betweterig voordoe hoop ik juist dat mensen snel denken, “nou nou jongen”. Ik kan wel zeggen: “ach mensen, ik weet het toch allemaal niet”, maar dat is juist heel ijdel. Dan laat je vooral zien hoe bescheiden je wel niet bent. Misschien voel ik me stiekem wel beter dan heel veel mensen, die eigenschap vergroot ik dan uit. Je onaangename kanten uitvergroten is sowieso spannender dan de aardige jongen uithangen. Ik ben ook helemaal niet zo sympathiek.’ Toch is het loser-zijn volgens Wertheim iets dat wel bij een cabaretier hoort, zo zorgt hij er bijvoorbeeld voor dat zijn kleding wanneer hij optreedt net niet goed is. ‘Ieder mens is toch een loser? Je gaat dood, je wordt elke dag lelijker en op de wc komt er poep uit’, vertelt hij. ‘Ik ben echt allergisch voor komieken die verworden tot een soort popster of super-persoonlijkheid en die aan alle spelletjes meedoen of aan elke tafel hun mening verkondigen.’

Ware persoonlijkheid
De fout die veel mensen maken, is de Wertheim op het podium verwarren met de man buiten het theater. ‘Eigenlijk zit er in mijn voorstellingen echt weinig dat verzonnen is, maar ook heel weinig waardoor mensen kunnen zien hoe mijn echte leven eruit ziet’, meent hij. ‘Arnon Grunberg zei ooit: “als ik een bedrijf zou zijn, zou ik de afdeling mens-zijn afstoten, dan ben ik alleen schrijver”. Zo’n kunstenaar zal ik nooit worden.’ De cabaretier noemt het zelfs eng wanneer iemand samenvalt met wie hij op het podium is. ‘Op het eerste gezicht is het heel ontroerend wanneer iemand op het podium echt huilt, maar die persoon is eigenlijk een psychiatrisch geval’, meent hij. Het is voor hem dan ook niet belangrijk of iemand nu echt gelooft in het verhaal dat hij brengt. Sterker nog, het is beter als het publiek twijfelt. ‘Toen ik in een voorstelling vertelde over mijn kinderen, waren er zelfs mensen die speculeerden dat ik hen had verzonnen, dat doet me goed’, aldus Wertheim. In de show Micha Wertheim voor specialisten vertelde de cabaretier over de periode waarin hij kanker had. Hij kijkt met gemengde gevoelens terug op deze voorstelling: ‘Na afloop kwamen er steeds mensen op me af die zeiden “wat fijn dat je er nog bent”. Dat is dan dus helemaal geen goede voorstelling. Ik wil dat mensen denken: “ik weet niet of hij echt kanker heeft gehad, maar het was wel een leuke avond”.’ Voor iemand die het liever niet te persoonlijk maakt, is praten over zijn ziekte wel een opmerkelijke keuze. Wertheim legt het uit: ‘Als je zoiets meemaakt kan je een jaar lang aan niets anders denken. Wat me achteraf opviel is dat het eigenlijk een van de leukste jaren in mijn leven is geweest. Je leeft ineens in zo’n kleine wereld. Toen werd het voor mij de moeite waard om er een voorstelling van te maken.’ Wertheim verafschuwt het echter wanneer mensen hun leed gebruiken om het publiek als het ware te chanteren. ‘Hoe erger het is wat je meemaakt — alcohol, drugsgebruik —hoe groter het applaus. Terwijl mensen die gewoon goed voor zichzelf zorgen, dan pech hebben’, zegt hij verontwaardigd.

De kracht van censuur
Wertheim gelooft sterk in vrijheid van meningsuiting, maar de paradox is dat taboes volgens hem wel veel opleveren. ‘Zonder dat ik het expliciet noem, heb ik altijd alles wat ik wilde in mijn voorstellingen kunnen zeggen.’ Hij gebruikt het arrogante of woedende karakter dat hij speelt om iets duidelijk te maken. Zo was er in zijn vorige show een stuk waarin hij zich ontzettend opwindt over een vetvlek op een pas gekochte blouse zo uit de verpakking. De service in de winkel blijkt echter perfect dus kan hij op niemand heel kwaad worden. In feite is deze sketch een parodie op hemzelf. ‘Ik zag dat mensen vaak woedend zijn om helemaal niets, terwijl we toch in een welvarend land wonen in een mooie tijd. Dan heb je van die cabaretiers die zeggen “kappen nou mensen, we hebben het zo goed”, maar dat vind ik naar, dan word je een dominee’, zegt Wertheim terwijl hij een vies gezicht trekt. ‘Ik ben ook weleens boos op een callcenter-medewerker van T-Mobile. In plaats van te stellen dat het allemaal klootzakken zijn bedenk ik me achteraf dat het gewoon een soort basiswoede is bij mij. Ik vind het heel grappig om dat op het podium te laten zien.’ In de regel maakt de komiek altijd een voorstelling voor mensen die slimmer zijn dan hijzelf. ‘Bij cabaret vind ik dat de komiek te vaak dingen letterlijk uitlegt. Dan denk ik “ga je me nou lesgeven?”. Het publiek moet niet doorhebben wat je trucjes zijn.’ Bang dat mensen zijn shows daardoor niet begrijpen is de Wertheim niet. ‘Je moet niet iets maken dat over snappen gaat.’ Die mensen die dat toch niet doen en vervolgens woedend weglopen? ‘Zij moeten dan maar ergens anders heengaan.’