ANS

Ondanks zijn openbaarheid doet Wikipedia volgens Nature niet onder voor een gevestigde encyclopedie. Toch wordt studenten het gebruik van de site verboden. Hoe werkt de controle op het populaire kennisorgaan en waarom moeten studenten daar niets mee te maken hebben?

Tekst: Cecile Vermaas Illustratie: Sanne Reckman

Kennismanipulatie Om 21.02 uur plaatst ANS op de Wikipediapagina van minister Jet Bussemaker dat zij in juli 2013 de prijs voor Meest Studentonvriendelijke Politicus, ‘sinds dit jaar vergeven door de gezamenlijke universiteiten en hogescholen in Nederland’, heeft gewonnen, ‘vanwege haar harde beslissingen omtrent het onderwijsbeleid’. Op dat moment treedt een immens vrijwilligerssysteem in werking dat op de pagina ‘recente wijzigingen’ de fout kan bezichtigingen. Al na veertien minuten heeft de alerte gebruiker ErikvanB de fout ongedaan gemaakt. Op de geschiedenispagina van het artikel geeft hij zijn uitleg: ‘Tamelijk non-evidental, lijkt me, en het moet ook niet op deze plek staan.’ Een grove fout als het verzinnen van een prijs is nog makkelijk te controleren, maar het wordt al moeilijker bij subtiele wijzigingen op pagina’s met onbekende onderwerpen. Het is de vraag hoe Wikipedia zijn betrouwbaarheid kan waarborgen wanneer het zo makkelijk is om de grootste onzin te plaatsen. Studenten wordt vanaf hun eerste dag op de universiteit afgeraden om gebruik te maken van Wikipedia bij het schrijven van artikelen. Wat vindt de wetenschapper eigenlijk van de online encyclopedie en waarom wordt de student gebruik van de site verboden?

Controleobsessie Wikipedia is de kennis van iedereen. Dat wil zeggen, het deel van de massa dat de tijd wil nemen om achter zijn computer aan de encyclopedie te werken. Op het moment dat iemand iets op Wikipedia plaatst, is het compleet van de vrijwilligers afhankelijk of de informatie blijft staan. De site kent geen bestuursorgaan dat over informatie de beslissende stem heeft of in kan grijpen, dat wordt allemaal door de vrijwilligers zelf geregeld. Sandra Rientjes, medewerker bij Wikimedia Nederland - de organisatie die Wikipedia ondersteunt - legt uit hoe dat in zijn werk gaat: ‘Op de overlegpagina naast een artikel discussieert men over veranderingen. De gemoederen in die gesprekken kunnen soms hoog oplopen, maar de bewerkers vinden bijna altijd samen een oplossing. Tussen de verschillende bewerkers bestaat wel een functionele hiërarchie. Elk jaar worden verkiezingen gehouden voor nieuwe moderators, die kunnen pagina’s tijdelijk bevriezen en vervelende bewerkers blokkeren. Iedereen kan zich verkiesbaar stellen en de Wikipediabewerkers stemmen op degene die zij het meest betrouwbaar vinden overkomen.’ Daar blijft het niet bij, want de moderators benoemen zes bureaucraten, die meer administratieve en systeembevoegdheden hebben. Naast deze rangen zijn er nog veel verschillende kleinere taken die mensen op zich nemen. Zo zijn er vrijwilligers die zich helemaal toeleggen op het beantwoorden van mails, en Wikipedianen die ‘bots’ aanmaken zodat bepaalde informatie automatisch wordt teruggedraaid. De uiteindelijke macht ligt bij het Wikivolk, de moderators handelen vrijwel altijd in overleg met de gemeenschap. Grote wijzigingen op de site waarover niet eerst is overlegd, worden vaak meteen teruggedraaid door de Nederlanders die zich betrokken voelen bij het onderwerp. Bewerkers zijn trots op hun werk en hangen als aasgieren boven de pagina’s om elke verandering te observeren.

Blind varen? In Nederland zijn duizenden mensen actief bezig met het aanpassen van artikelen, maar dat wil niet zeggen dat alle fouten daaruit worden gefilterd. Een bekend voorbeeld zijn de zogenaamde hoaxes die jarenlang op de Engelstalige Wikipedia hebben gestaan, bijvoorbeeld dat ene Chen Fang burgemeester was van het kleine dorpje Yinchuan in China. Hoe aannemelijk dat ook klinkt, het gegeven bleek slechts een stunt van een student die voor een artikel wilde bewijzen hoe makkelijk Wikipedia te manipuleren is. Het artikel heeft het zeven jaar en twee maanden overleefd voordat de gemeenschap besefte dat het onzin was. Uit onderzoek van het wetenschappelijk tijdschrift Nature komt een veel rooskleuriger beeld naar voren: de foutmarge van de online encyclopedie is volgens het blad even groot als die van het gewaardeerde naslagwerk Encyclopaedia Brittanica. In een onderzoek van het tijdschrift werd een steekproef van 42 onderwerpen gecontroleerd op juistheid. Bij beide encyclopedieën werden vier cruciale fouten ontdekt. Op de RU zijn docenten het over het algemeen met elkaar eens dat Wikipedia een handig overzicht biedt als eerste verkenning van een onderwerp waar je weinig over weet. Marcel Becker, universitair docent Filosofie aan de RU: ‘Ik tref zelden informatie aan waarvan ik met mijn deskundigheid denk dat het niet klopt. Wikipedia wordt gedreven door belangeloosheid en dat vind ik mooi. De site wordt geschreven door vrijwilligers die vanuit hun eigen interesse kennis willen delen. Daarom acht ik de site heel betrouwbaar.’ Kristof Jacobs, universitair docent Politicologie, is sceptischer. ‘Zelfs als een fout binnen een halve dag wordt teruggedraaid, kan hij in die halve dag door iedereen worden gelezen. Ik gaf eerstejaars tijdens methodologiecolleges altijd voorbeelden van eigen veranderingen. Dan plaatste ik bijvoorbeeld op de pagina “Politics in Belgium” dat de minister-president van de Duitstalige gemeenschap in België, Karl-Heinz Lambertz, ook wel bekend was van de ketchup. Die fout werd er na een tijdje wel uitgefilterd, maar gecompliceerdere fouten bleven op de pagina staan.’ Hoogleraar Sociologie Rob Eisinga draagt zelf zijn steentje bij aan de kwaliteit van Wikipedia door samenvattingen van zijn onderzoeksresultaten op de site te plaatsen. ‘Ik acht de site zeer betrouwbaar, maar het blijven altijd samenvattingen van informatie. Het probleem bij het annoteren van de site lijkt me niet de betrouwbaarheid, maar de veranderlijkheid ervan. Je hebt totaal geen zekerheid dat informatie een dag later nog hetzelfde is.’

Kennis en wetenschap Het gebruik van bronnen is een vereiste voor het plaatsen van informatie op Wikipedia. Die regel deelt het kennisorgaan met wetenschappelijk onderzoek. Toch blijft de site een encyclopedie en geen wetenschappelijke instantie. Becker: ‘Over het algemeen is de annotatie bij Wikipedia heel goed, maar tegelijkertijd worden hele brede bronnen gebruikt. Je ziet vaak dat de media worden aangehaald en die kunnen het met hun snelheid en oppervlakkigheid weleens mis hebben.’ Daar komt volgens hem bij dat artikelen op Wikipedia nooit wetenschappelijk kunnen zijn, omdat ze simpelweg niet gebruik maken van het controleringssysteem dat op universiteiten wordt gehanteerd. ‘Wetenschappers werken nu als bezetenen om fouten te voorkomen. We weten dat als we onze integriteit verliezen, we niet meer te onderscheiden zijn van de online encyclopedie.’ Wikimedia is zich bewust van haar niet-wetenschappelijke positie. ‘Wikipedia heeft geen wetenschappelijke pretenties’, aldus Rientjes, ‘maar het is wel belangrijk dat in de artikelen meerdere standpunten worden verdedigd. De vraag is hoe ver je daarin moet gaan. Een absoluut minderheidsstandpunt is niet geschikt voor een artikel in een encyclopedie voor iedereen.’ Uiteindelijk is 95 procent van de informatie die Wikipedia levert niet geschikt voor wetenschappelijk onderzoek, stelt Jacobs. ‘Op de site staat andere kennis dan je op de universiteit nodig hebt. Het is precies de 5 procent informatie die wel interessant zou zijn, die een stuk minder betrouwbaar is dan de rest. Ik vertrouw de algemene feiten die op de site staan, maar ik heb nog nooit een geboortedatum nodig gehad in mijn onderzoek.’

Zoektocht van de student In het onderscheid tussen verschillende soorten kennis ligt de kern van het Wikipediaverbod voor studenten. Daar komt bij dat studenten te snel naar de zoekmachine grijpen als ze een vraagstuk moeten beantwoorden. Jacobs: ‘Het is belangrijk dat studenten meteen de goede academische vaardigheden aangeleerd krijgen. Je moet goed brononderzoek kunnen doen en weten wat vorige onderzoekers hebben gevonden.’ Becker beaamt dit. ‘Bij studenten is er een grote verleiding om snel Wikipedia te gebruiken en de universiteit is dan zo educatief dat ze mensen hetgene wat ze het liefste willen gebruiken, het sterkst verbied. Zo ontstaan academici die op een gematigde manier van de site gebruik maken.’ Het is in Beckers ogen dan ook geen probleem om feiten van de site te halen. ‘Als de student er maar in een voetnoot bij zet dat iets van Wikipedia komt en wanneer het is geraadpleegd.’

Vrije academie Het is een klein wonder dat Wikipedia een redelijk betrouwbare site is geworden. Toen Jimmy Wales de site tien jaar geleden oprichtte, was het een experiment. Omdat zijn pogingen om wetenschappers samen artikelen te laten schrijven, hadden gefaald, probeerde hij of het volk er zelf uit zou komen. Het werd een succes, dat al snel leidde tot navolging in het buitenland. Wikimedia en Wikipedia hebben echter nog een aantal bergen te beklimmen. ‘Belangrijk is dat we meer mensen gaan werven’, zegt Rientjes. ‘Bepaalde gebieden als sociale wetenschappen en literatuur zijn nu nog ondervertegenwoordigd onder onze vrijwilligers en dus op de site. Zo kunnen we niet pretenderen dat daar alle kennis voor iedereen te vinden is.’ Voor de gebruikerswerving is nog een andere reden. Na tien jaar dienst hebben de meeste Wikipedianen hun kennis uitgeput en zijn ze steeds minder actief. De behoefte aan een nieuwe lichting bewerkers is dus dringend. Het is echter niet makkelijk om die te vinden, omdat het systeem waarmee pagina’s worden geschreven, is verouderd. Mensen zijn tegenwoordig veel gebruikersvriendelijkere systemen gewend, waarvoor ze geen lastige HTML-taal hoeven te leren. Om meer kwaliteit te kunnen waarborgen, hoopt Wikimedia op samenwerking met universiteiten. ‘Het zou mooi zijn als we met hen een afspraak zouden kunnen maken over de vaste medewerking van studenten op de site. Ze zouden bijvoorbeeld voor studiepunten de artikelen die verwant zijn aan hun onderzoek kunnen controleren en verbeteren.’ Een soortgelijk project vindt nu al plaats op de universiteit van Californië. Daar krijgen studenten aan de medische faculteit studiepunten voor het verbeteren van artikelen over onderwerpen waar ze later als arts over moeten vertellen. Becker vindt dit een interessant idee. ‘We zouden als wetenschappers wel meer verantwoordelijkheid kunnen nemen voor de kwaliteit van Wikipedia. Als studenten regelmatig gebruik van maken van de site en daardoor hun algemene kennis vergroten, dan mag je daar wel iets voor terug doen.’ Op zijn afdeling Filosofie wordt ook al met het idee geëxperimenteerd. Universitair docent Jeroen Linssen geeft zijn studenten bijvoorbeeld de opdracht om Wikipediapagina’s te schrijven. Voor de wereldkennis is de site een goede ontwikkeling. Zo stelt Becker: ‘In Wikipedia zit het academisch ideaal dat je in vrijheid en openheid met elkaar kunt argumenteren, puur en inhoudelijk op argumenten.’

Bekijk hier de overige artikelen uit de januari-ANS.