Het genot van gruwelen
Een intense spanning die je bloed doet stollen, smerige beelden van afgehakte ledematen en hartstochtelijk gekrijs; je moet er maar van houden. Waarin schuilt de aantrekkingskracht van horrorfilms?
Tekst: Kim Saris en Saskia Verheijden Illustratie: Laurens de Vos
Dit artikel verscheen eerder in de intro-ANS
Aan het eind van oktober is het weer griezelen geblazen, want Halloween staat voor de deur. Als je geen bloederig huisfeest op de agenda hebt staan, is de kans groot dat je besluit een horrorfilm te kijken. Zonder afgezaagde ledematen en kleine dode meisjes is dit genre niet compleet. Waarom vinden we Hollywoods hak-en-zaagwerk zo interessant?
Angstaanjagende drug Of je nu in een levensgevaarlijke situatie terechtkomt of naar een horrorfilm kijkt, je lichaam reageert op precies dezelfde wijze. ‘Zweethandjes, een verhoogde hartslag en verwijde pupillen zijn hier symptomen van,’ legt Erno Hermans, medewerker van het Donders Instituut, uit. ‘Adrenaline zorgt ervoor dat het lichaam zich klaarmaakt om te vechten of te vluchten: je hartslag gaat omhoog en energiereserves komen vrij. Noradrenaline zorgt er vervolgens voor dat de hersenen in een alerte staat komen.’ In je hersenen heeft het kijken van horrorfilms een effect dat vergelijkbaar is met het innemen van drugs. Net als na een shot heroïne of, minder gevaarlijk, een reepje chocola, wordt de aanmaak van dopamine in je hersenen verhoogd. Dit stofje heeft een verslavende werking, waardoor je de stopknop niet meer weet te vinden wanneer je een horrorfilm kijkt. ‘Op dit biologisch niveau maakt het lichaam geen onderscheid tussen positieve en negatieve ervaringen,’ verklaart Hermans. ‘Je lichaam streeft naar opwindende belevenissen en is allang blij dat er iets spannends gebeurt.’ Bloederig beeldmateriaal roepen je gruwelijkste doodsangsten op, maar tegelijkertijd krijg je van diezelfde beelden een ongelooflijke kick. Angstige zekerheid ‘Horrorfilms vergroten kinderlijke angsten over de dood uit,’ vertelt Rob van Gerwen, docent Wijsbegeerte aan de Universiteit van Utrecht. ‘We krijgen bij een horrorfilm controle over onze ergste angsten, omdat we weten dat het fictie is. Dit is te vergelijken met een bungeejumper die op het punt staat een diepe val te maken, maar ervan verzekerd is de sprong te overleven.’ In zinderende zombiecinema is de moraal ver te zoeken. ‘In horrorfilms zijn de redenen waarom mensen worden afgeslacht zo banaal dat een gruwelijke dood ieder willekeurig persoon kan overkomen.’ Hierdoor identificeer je je met de slachtoffers in deze films. De personages waarmee je je niet kunt vergelijken zijn de koelbloedige moordenaars, die vaak psychopaten blijken te zijn. ‘Een psychopaat handelt niet moreel verantwoordelijk en het is daarom interessant om te zien waartoe zo’n persoon in staat is,’ zegt Van Gerwen. ‘Een psychopaat belichaamt een soort oerdrift die in zijn vernietigingsdrang vele slachtoffers maakt. Aan de ene kant walg je van de rondglibberende ingewanden, aan de andere kant ben je gefascineerd door de spanning van het dreigende gevaar.’
Gewelddadig gruwelijk Wreedheid, geweld en dood hebben een bepaalde aantrekkingskracht. Dit bewijzen de onthoofdingsfilmpjes van de Islamitische Staat eens te meer, die keer op keer op honderdduizenden views kunnen rekenen. ‘Vanuit sociale conventies weten we wat slecht is en eigenlijk zouden we geweld moeten verafschuwen,’ vertelt Olivier Hekster, hoogleraar Oude Geschiedenis. ‘De drang naar geweld en sensatie blijft echter aanwezig en het kijken naar wrede horror stilt dit verlangen. Beestachtig geweld, zoals gladiatorengevechten en openbare executies, is in onze tijd niet meer aanvaardbaar.’ Door horrorfilms kunnen we dit soort geweld in een light versie toch meemaken. Als kijker proef je van het sensationele gevoel van geweld, maar de ongelukkige afloop blijft jou bespaard. Een zekere opluchting overvalt je: ‘Zij gaan dood en wij niet,’ aldus Hekster. De echte aantrekkingskracht van horror is dat dit genre inspeelt op de drang naar geweld en sensatie. Met een kussen in de aanslag en je vingers in je oren verlaat je, ondanks de tergende spanning, toch niet je plek voor de tv. We willen nu eenmaal weten hoe het horrorsprookje zal eindigen.
Klik hier voor de overige artikelen uit de oktober-ANS.