Iedere twee weken rakelt ANS herinneringen op door een artikel uit de archieven te plukken. Deze week in de nostalgische rubriek: corruptiepraktijken.
Oekraïne is momenteel een heet nieuwsitem. Na hevige protesten vluchtte president Janoekovitsj - negen jaar geleden schijnbaar nog gespeld als Yanukovich - het land uit. Ondertussen staan de nieuwe leiders van het land direct voor een tweede uitdaging: met hulp van Rusland poogt de Krim zich af te scheiden.
In 2004 reisde een ANS-redacteur af naar het Oost-Europese land. Zijn conclusie was helder: Oekraïne is zo corrupt als de pest. 'Als toerist betaal je vaak het zesdubbele wanneer je een vreemde taal spreekt. Kost het bier je plots de gigantische som van 14 eurocent voor een halve liter.' Destijds waren de presidentsverkiezingen in volle gang en kwam de vraag aan het licht of het überhaupt uitmaakt wie Oekraïne bestuurt, als de mentaliteit van het volk hetzelfde blijft en het bestuur niet minder corrupt wordt. 'Een deel van ons team reist per trein terug. Ze zijn erin geluisd: achter de schrootjes van hun coupe zit een halve kuub sigaretten verstopt. De Oekraïense douane moet voor vijftig euro per persoon worden omgekocht.' Misschien is dit nog een luxeprobleem vergeleken met de situatie waar de oosterlingen nu in zitten.
Lees hier het artikel uit de november-ANS van 2004:
'Yanukovich is een asshole'
Vind je de campagnes van Bush en Kerry smerig? De oppositie vergiftingen en journalisten laten aftuigen, dat gaat nog een stapje verder. Op die manier voeren ze campagne in de Oekraïne. Alles in het Oost-Europese land is rot. De presidentsverkiezingen op 31 oktober vormen daarop geen uitzondering.
Tekst en beeld: Joris Baeten
Drie brede groene petten met zes waterige wodka-ogen eronder beginnen te balken in het Oekraïens. Het is vier uur 's nachts in de slaaptrein van Warschau naar Kiev. Op dit moment verlaten we de EU en dat zullen we weten. De douaniers wijzen lachend naar mij en de drie medepassagiers in het hokje. Op een gegeven moment kijken we blijkbaar smekend genoeg en krijgen we onze paspoorten terug plus een papiertje waarop we onze verblijfplaats moeten invullen. Althans, dat vermoeden we. Verplicht een health insurance kopen is de volgende stap. Ik vlieg nog liever rottend terug naar Schiphol dan dat ik een nacht spendeer in een lokaal ziekenhuis. Bovendien, de Blue Travelpolis dekt me toch wel? Maar de verzekeringsmevrouw blijkt goede vrienden te zijn met de douanejongens. Mijn Nokia piept wanhopig om een netwerk; onvrijwillig de trein verlaten is geen optie. Ik lap toch maar tien euro en krijg een dollarbriefje plus wat Zlotty-gruis terug. Tien minuten na de grens al een geval van corruptie. Hoe moeten in zo'n land eerlijke presidentsverkiezingen worden gehouden?
Laat asocialen zien
Wat doe ik in de Oekraïne? Ik greep de mogelijkheid aan om participating visitor te zijn bij een Deense organisatie die in Oost-Europa jongeren onderwijst in vrijheid, democratie en markteconomie. Maar ik verwachtte in een land terecht te komen, niet in een corrupte anarchie met grenspaaltjes erom.
De huidige president, Leonid Kuchma, kwam aan de macht in 1994 en beloofde orde in de chaos te scheppen. Door de jaren heen is hij bepaald geen publiekslieveling geworden. In 2000 zijn er geluidsopnames opgedoken waarin Leonid Kuchma opdracht geeft een journalist, die streed tegen corruptie in de politiek, 'uit de weg te ruimen'. Zo zijn tientallen verslaggevers afgelopen jaren geïntimideerd, onder twijfelachtige omstandigheden gewond geraakt of dood teruggevonden.
Als je geen nachtelijk bezoek wenst, moet je je als nieuwsbulletin of krant aan de temnyky houden: presidentïele instructies over hoe een verhaal gebracht dient te worden. 'Laat geen publiek en politici zien maar alleen dronken mensen die zich asociaal gedragen', luidde de media-instructie voor een congres van de oppositie. Op het evenement deelden onbekende individuen trouwens gratis wodka uit.
Geen gordel
Mijn eerste avond in de Oekraïne. De Deense projectmanager brieft ons over het vervolg van de reis naar de stad Rivne in het westen. 'We are very sorry; there are no traintickets tomorrow because of the maffia. It is impossible to organize anything in this country. You'll find out.' En dus gaan ze minibusjes charteren, die deze nacht al zullen vertrekken.
We hebben nog een paar uur in Kiev. Het centrum blijkt best aangenaam, maar de taxirit naar het busstation maakt ons weer duidelijk op wat voor plek we zijn. Eerst beledigen we de Lada-bestuurder door onze gordel om te doen. Daarna probeert hij ons fifty in plaats van fifteen 'hryvnia' af te troggelen. Later horen we dat je als toerist, bijvoorbeeld in een van de cafés, vaak het zesdubbele betaalt wanneer je een vreemde taal spreekt. Kost het bier je plots de gigantische som van 14 eurocent voor een halve liter.
Slapen op de invoegstrook
Gedurende de nacht en ochtend brengt een minibusje ons naar de stad Rivne, waar we een politiek jongerenkamp gaan bezoeken. Onze chauffeur werkt klaarblijkelijk zó fulltime dat hij al rijdend in slaap valt op een invoegstrook. Na een korte siësta op de rechterbaan chauffeurt hij ons langs velden waar om de kilometer een boer met een koe aan een halsbandje staat. Dat de landbouwproductie met 60 procent is gedaald sinds de onafhankelijkheid in 1991, kun je je wel voorstellen bij deze aanblik.
De staat van de landbouw illustreert de algehele misère in het land. Hervormingen zijn stukgelopen in de jaren negentig en waar de overheid zich terugtrok, staken corruptie en ongecontroleerde criminaliteit de kop op. De maffia heeft zich stevig vertakt in de staat aan de zwarte zee. De spoorwegen weigerden ons een partij treinkaartjes te verkopen, omdat er ook criminelen zijn die dit flikken op drukke routes. Vervolgens verkopen die de tickets met veel winst of zetten de trein in voor smokkelpartijen. Oekraïners die ik spreek, uiten verkapt het vermoeden dat de banden van president Leonid Kuchma met criminele groeperingen de enige reden vormen voor het feit dat hij nog steeds regeert.
Netwerken
Ook de komende verkiezingen maakt Kuchma optimaal gebruik van zijn netwerk. De top van alle landelijke televisiestations is de regeringspartij gunstig gezind en dus fulmineert elk programma hoe crimineel de oppostitie is. Een groot deel van de invloedrijke mensen bij politie, belastingdienst en plaatselijke autoriteiten hebben hun (financiële) redenen om de kandidaat van Kuchma's partij te steunen.
Dreigt een corrupte overheidsfunctionaris al een keer te worden veroordeeld, dan intimideert de regeringspartij vaak de getuigen om hen de aanklacht in te laten trekken. Of de rechter zelf krijgt een beschuldiging van criminele activiteiten aan zijn broek.
De grootste juridische misstap vond afgelopen jaar nog plaats. De 65-jarige president probeerde negen maanden voor de verkiezingen de grondwet aan te passen. Op die manier zou hij een derde termijn kunnen aanblijven en niet langer rechtstreeks worden gekozen. Uiteindelijk mislukte dit op het laatste moment, vooral door de massale internationale druk.
Binnenlands verzet
De Oekraïners hebben actievoeren niet echt in het bloed zitten. Toen verslaggever Georgy Gongadze onthoofd werd teruggevonden, volgde weliswaar protest van tienduizenden mensen, maar op een bevolking van 48 miljoen is dat vrij mager. Lodewijk de Waal trekt twintig keer zoveel publiek en die is niet eens namens Balkendende II bezocht door een doodseskader.
De jaren onder Sovjet-regime hebben hun uitwerking duidelijk niet gemist. Ik vraag jongeren waarom ze geen organisatie oprichten of bij een partij gaan om voor hun belang op te komen. 'Omdat we geen kantoor hebben', antwoorden ze. Thuis bij elkaar komen dan? 'Ja, maar we hebben geen geld om uitnodigingen te versturen.' Later een eigen bedrijf beginnen zien ze al helemaal niet zitten; te veel belasting, wel 34 procent. Een Deense medereiziger verzucht: 'Wat, wij betalen tot wel 62 procent, it's in your head!' Wel luisteren de jongeren verlekkers naar de hoogte van mijn studiefinanciering, die ongeveer drie keer een flink Oekraïens maandsalaris bedraagt. Dat ik daar mijn huur niet eens van kan betalen, lijkt maar moeilijk tot ze door te dringen. Allemaal willen ze weg naar West-Europa. Naar de oosterburen kan de jeugd ook nauwelijks meer, want sinds 1991 leren ze Oekraïens op school in plaats van Russisch.
Assholes Viktor & Viktor
Viktor Yanukovich en Viktor Yushchenko zijn de twee serieuze kandidaten voor het presidentschap. De eerste is een partijgenoot van de huidige president. Cola Kirill, derdejaars student Engels in de stad Rivne, heeft een duidelijke mening over ze. 'Assholes' noemt hij beide heren. 'Yanukovich heeft vroeger een vrouw verkracht. Bovendien verdenken ze zijn partij ervan de tegenstander vergiftigd te hebben bij een diner. Die tegenstander, Yushchenko, heeft een Amerikaanse vrouw en zijn dochters studeren in de VS. Als hij aan de macht komt, overheerst Amerika ons land.' Cola heeft nog geen keuze gemaakt. 'Ze zitten er straks alleen voor zichzelf, Oekraïne wordt er toch nooit beter van.' Wel vermoedt hij dat het stemmen zelf dit keer eerlijk verloopt. 'Vorige keer gaven mensen je nog geld als zij je stem mochten bepalen. Door internationale waarnemers zal dat nu niet gebeuren.' Desondanks wil hij later weg. 'Maar daarvoor heb je connectie nodig. In dit land kan niks officieel, overal heb je vriendjes en geld voor nodig.'
Sigaretje
Komt er na 31 oktober een president die er niet alleen zit uit eigenbelang? Zelfs als dat gebeurt, moet hij nog de state of mind in zijn hele land zien te veranderen. Maar in bijvoorbeeld Polen lukt dat steeds beter. 'This
...
