ANS

De groei van de studentenaantallen op universiteiten begint het hoger onderwijs zichtbaar parten te spelen. Vanuit verschillende hoeken klinkt onvrede en ondertussen bezuinigt de regering gewoon door. Is de kwaliteit van het onderwijs in het geding? ‘De oplossingen die worden aandragen zijn eerder tijdelijk dan structureel.’

Tekst: Susanne Geuze en Jozien Wijkhuijs

De groei van de studentenaantallen op universiteiten begint het hoger onderwijs zichtbaar parten te spelen. Vanuit verschillende hoeken klinkt onvrede en ondertussen bezuinigt de regering gewoon door. Is de kwaliteit van het onderwijs in het geding? ‘De oplossingen die worden aandragen zijn eerder tijdelijk dan structureel.’ Het aantal studenten in Nederland neemt al jaren toe. Volgens de Vereniging van Universiteiten (VSNU) nam het aantal eerstejaars dit collegejaar met 12 procent toe ten opzichte van 2009. De jaarlijkse publicatie Kennis in Kaart van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap laat zien dat deze trend zich in de komende jaren voort zal zetten. Volgde in 1950 nog maar 5 procent van de 18- tot 25-jarigen hoger onderwijs, in 2008 is dit gestegen tot 38 procent. De overheid heeft zich ten doel gesteld dat het aantal studenten in het hoger onderwijs verder groeit in de richting van 50 procent. Ook volgens prognoses van de VSNU zal het aantal ingeschreven studenten nog verder toenemen. Ondertussen dalen de investeringen en wordt er volgend jaar 370 miljoen bezuinigd, de ene helft op studenten en de andere helft op universiteiten. Het lijkt er op dat de regering voor een dubbeltje op de eerste rang wil zitten, zonder de consequenties te overzien. Hoe groot is het probleem van ‘overbevolking’? En brengt de sterk groeiende studentenpopulatie de kwaliteit van het hoger onderwijs in gevaar?

Symptoombestrijding ‘Het probleem is groot en bestaat al jaren,’ zegt Sander Breur (26), voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb). Hij krijgt vanuit het hele land klachten over capaciteitsproblemen. ‘Aan de ene kant algemene klachten over te volle collegezalen, te weinig college-uren en te drukke studieruimtes. Daarnaast zijn er ook specifieke klachten, bijvoorbeeld over ongewone roostering. We hebben wel eens gehoord dat studenten werden ingeroosterd in een liftkoker.’ Dat zijn duidelijke symptomen van overbevolking. Volgens Breur verschillen de problemen niet per universiteit, maar per opleiding. Massale studies als Rechten en Psychologie hebben meer moeilijkheden dan andere. Over de maatregelen die worden genomen om de drukte te beperken is hij niet te spreken. ‘De oplossingen die universiteiten aandragen zijn meer tijdelijk dan structureel. Veel faculteiten geven videocolleges of roosteren minder college-uren in om capaciteitsproblemen op te lossen.’ De LSVb kijkt met argusogen naar het gebruik van videocolleges, die op universiteiten steeds normaler worden. Contact met de docent is volgens de vakbond essentieel voor kwalitatief hoogstaand onderwijs.

Taskforce Ook de RU gaat gebukt onder het juk van toenemende studentenaantallen. De Refter barst zodanig uit haar voegen dat er in de pauzes niet meer gestudeerd mag worden. Tijdens tentamenweken is het in de computerruimtes en in de bibliotheek vechten om een plekje. Aan het begin van het jaar puilen bij veel studies de collegezalen uit. Tamara van Lith (23), lid van de AKKUraatd-fractie in de Universitaire Studentenraad (USR), herkent het probleem van overbevolking. ‘Vooral groepswerkplekken zijn schaars. De Learning Zone, de nieuwe studieruimte in de UB, wordt gebruikt als stiltewerkplek, terwijl dat eigenlijk als groepsruimte was bedoeld.’ De USR probeert met alternatieven te komen om deze problemen op te lossen. Zo is er dit jaar voor het eerst een Taskforce Videocolleges actief. Die heeft twee doelstellingen: enerzijds voorkomen dat deze vorm van onderwijs gemeengoed wordt, anderzijds de toegevoegde waarde van videocolleges benutten door deze online te zetten. Van Lith: ‘We vinden het belangrijk dat studenten college krijgen van een docent, en niet van een videoscherm.’

Stabiele zeven Sinds het collegejaar 2005-2006 is het aantal studenten aan de Radboud Universiteit met ruim 5 procent gestegen; dat zijn ongeveer duizend extra studenten. Dit heeft invloed op de bevolkingsdichtheid van de universiteit. De meest explosieve toename maakte de RU mee in de periode 2002-2004. Toen groeiden de studentenaantallen van 14.000 naar 17.000 en kelderde de tevredenheid van studenten, zo bleek uit enquêtes van het IOWO, adviesbureau voor hoger onderwijs en verbonden aan de RU. Volgens Willem Hooglugt, voorlichter van het College van Bestuur (CvB), is op het gebied van tevredenheid veel verbeterd: ‘Je kunt constateren dat de universiteit moeite had met het aanpassen aan de groei en de eisen van studenten. In 2004 is veel geïnvesteerd in studielandschappen en collegezalen. Sinds 2005 ligt het oordeel van studenten over de RU op een stabiele zeven.’ Hooglugt stelt dat het IOWO heeft vastgesteld dat onze universiteit nu volledig beantwoordt aan de verzoeken van studenten. ‘Er zijn studiewerkplekken bijgekomen en we bouwen een nieuwe Rechtenfaculteit.’ Rechten is één van de grotere faculteiten en is dus genoodzaakt tot massaler onderwijs. Volgens professor Paul Bovend’Eert, decaan van de Rechtenfaculteit, is het nieuwe gebouw dan ook hard nodig om problemen te ondervangen. ‘Vanaf 2001 was er een zeer sterke groei en daarom is het personeelsbestand uitgebreid. Onze huidige voorzieningen schieten daardoor tekort. Inmiddels is de groei van onze faculteit stabiel met een aantal van vijfhonderd nieuwe studenten per jaar.’ Het nieuwe gebouw zal tegemoet komen aan de wensen van medewerkers en studenten van de faculteit, die door gebrek aan een eigen ruimte vaak van hot naar her over de campus moeten rennen.

Het probleem van overbevolking is in Nijmegen nog relatief beperkt vergeleken met andere universiteiten. Toch merken studenten ook hier de gevolgen van de drukte. De op handen zijnde bezuinigingen van dit kabinet zullen de moeilijkheden verder vergroten. Ondanks de positieve geluiden vanuit het CvB is het probleem van ‘overbevolking’ verre van opgelost. De RU kan meer doen om de studentencapaciteit te vergroten. De kwaliteit van het onderwijs lijdt nu onder de volle collegezalen en de beperkte ruimte voor zelfstudie. Er is weinig ruimte voor interactie met docenten en persoonlijke begeleiding. Investeringen in de onderwijskwaliteit zijn cruciaal als het CvB wil blijven pronken met zijn ‘stabiele zeven’.

Klik hier voor alle artikelen van de ANS van februari 2011.