ANS

In deze rubriek staat iedere maand een ander issue centraal, waarover de meningen sterk zijn verdeeld. Deze maand: post-crisisperikelen

Het is de ergste recessie sinds de Great Depression van de jaren dertig. De bankencrisis, die in de zomer van 2007 uitmondde in een wereldwijde financiële crisis, slaat genadeloos om zich heen. In de Verenigde Staten – het land dat in één adem wordt genoemd met het kapitalisme - vielen banken bij bosjes om, steeg de werkloosheid tot een historisch hoogtepunt en kelderde de stand van de dollar dramatisch. In Nederland waren miljarden aan kapitaalinjecties nodig om banken door de crisis te helpen. Fortis Nederland en ABN AMRO werden zelfs genationaliseerd om een faillissement te voorkomen. Het uitbreken van de crisis maakte de roep om economische hervorming groot. ‘Deze vorm van kapitalisme is voorbij’, kondigde toenmalig minister van Financiën Wouter Bos aan. Meer overheidssturing en toezicht dienen de vrije markt te beteugelen en het systeem moet verduurzamen en vergroenen. Inmiddels trekt de economie weer aan en lijken de grootste klappen te zijn opgevangen. Heeft de crisis geleid tot structurele verandering in de financiële wereld, of is zij een gemiste kans op hervorming?

Stelling: Er is helemaal niets veranderd na de financiële crisis

- Een Kamerbrede commissie onder leiding van Tweede Kamerlid Jan de Wit (SP) deed dit jaar onderzoek naar de oorzaken van de kreditcrisis. - Het rapport stelt dat de oorzaken van de crisis niet voldoende zijn aangepakt om een nieuwe recessie te voorkomen. Met name in de bonuscultur is onvoldoende ingegrepen. - De EU werkt aan de ontwikkeling van een bankheffing die financiële transacties belast. Met dit geld wordt een reserve opgebouwd en betalen banken mee aan de kosten van de crisis.

Paul Tang, econoom en voormalig financieel woordvoerder van de PvdA in de Tweede Kamer ‘Hoe argwanend sociaaldemocraten ook tegenover het kapitalisme staan, de reddingsoperaties voor banken waren onvermijdelijk om te voorkomen dat er geen geld meer uit de pinautomaat zou komen. Maar een redding zou altijd gevolgd moeten worden door verandering. ‘De financiële sector moet opnieuw dienend worden aan klanten en de samenleving: geen perverse bonussen, geen verborgen risico’s, voldoende buffers en scherpere toezichthouders. Die kans voor verandering is gegrepen. Maar de huidige maatregelen zijn nog lang niet voldoende. De stabiliteit op financiële markten is nog altijd niet gewaarborgd, getuige de onrust rond landen als Griekenland en Ierland. Het is nog steeds denkbaar dat de belastingbetaler en niet aandeelhouders en schuldeisers ervoor opdraaien als een grote bank in problemen raakt. ‘Het nieuwe kabinet mag niet verzaken en moet het beperkingsbeleid op bonussen en verhoging van toezicht op banken voortzetten. De vraag is of Rutte I dat ook durft wanneer dit tegen grote banken en grote belangen ingaat. Het nieuwe regeerakkoord zegt niets over hervorming van de financiële sector – laten we hopen dat dit geen voorbode is van het beleid.’

Esther-Mirjam Sent, hoogleraar Economische Theorie en Economisch Beleid aan de RU en Raadslid bij de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) ‘Het is onjuist om te stellen dat er helemaal niets is veranderd na de crisis. Er zijn wel maatregelen getroffen of voorzien, onder andere de Basel III-eis en de bankenbelasting waar de Europese Unie (EU) nu over spreekt. De nieuwe regering trekt zich echter terug achter de dijken en ziet niet in dat mondiale problemen om een internationale aanpak vragen. Bovendien houdt zij zich slechts bezig met symptoombestrijding, zonder naar de oorzaken van de crisis te kijken. ‘Daarnaast lijden we aan rampenbijziendheid. Bij het uitbreken van de crisis was er grote angst die werd aangewakkerd door onheilsvoorspellingen van de overheid en media. Nu de economie weer aantrekt, denken we dat het allemaal wel meeviel. De roep om herbezinning is daarmee inmiddels verstomd. ‘De omslag moet overigens niet alleen bij de banken en overheid plaatsvinden. De burger moet meer zelfreflecterend vermogen aanleren via het onderwijs en met veilige terugvalopties als een basishypotheek in bescherming worden genomen. Toezicht en regelgeving zijn belangrijk, maar de economie is grotendeels gebaseerd op emotie. Het is noodzakelijk vertrouwen te creëren, in plaats van wantrouwen en polarisatie.’ Ewald Engelen, professor Financial Geography aan de Universiteit van Amsterdam en columnist voor ‘De Groene Amsterdammer’ ‘Allereerst moet het kapitalisme op zichzelf niet zozeer worden gezien als een statisch systeem met beperkte houdbaarheid. Het betreft een bewegende economische structuur, die zichzelf noodzakelijkerwijs aanpast. De huidige financiële crisis vraagt echter wel om grote wijzigingen in die structuur. ‘Het grootste probleem van de crisis is dat de banken enorme risico’s nemen door soms wel vijftig keer hun eigen vermogen op te kopen. Naar mijn mening zouden banken niet langer grote financiële bellen moeten kunnen blazen. ‘De zogenaamde Basel III-eis is de belangrijkste reactie vanuit het Basel Comité, de toezichthouder op Europese banken. Die eis verplicht banken 7 procent van hun vermogen in kas te houden. Dat is bij lange na niet ambitieus genoeg om de oorzaken van de crisis aan te pakken, het zou minstens 15 procent moeten zijn. ‘Het nieuwe kabinet voert daarbij te weinig veranderingen doorvoert. Het huidige regeerakkoord is een absolute aanfluiting. Het spreekt amper over een financiële crisis, terwijl het land zo zwaar is getroffen dat je juist duidelijke ingrepen zou verwachten. Noodzakelijke aanpassingen in de bankensector worden totaal niet doorgevoerd.’

Emile Roemer, fractievoorzitter van de SP in de Tweede Kamer ‘Het neoliberaal economisch beleid van de afgelopen decennia heeft markten geliberaliseerd en overheidsvoorzieningen uitgekleed. Het gebrek aan regels en toezicht waar de financiële sector sterk van profiteerde, kwam als een boemerang terug. Door het gebrek aan transparantie kon over de rug van de gewone man enorm worden verdiend met woekerpolissen en dubieuze hypotheken. Blijkbaar was een kredietcrisis nodig om dat aan te tonen. ‘Sinds het uitbreken van de crisis zijn banken gered met miljarden aan overheidsgeld. Maar daadwerkelijke hervormingen worden nagelaten dankzij de succesvolle lobby van de financiële sector die ons laat geloven dat zij onder stapels regels gebukt gaat. Zelfregulering is, net als voor de crisis, het leidende principe. Bonussen worden weer uitgekeerd alsof er nooit een crisis is geweest. Kredietbeoordelaars en accountants worden nog altijd betaald door de partijen die zij moeten controleren. ‘De vorige regering praatte vooral over de financiële crisis, zonder concrete maatregelen te treffen. Het nieuwe kabinet Rutte I praat er niet eens meer over. Zij lijkt in ieder geval niets geleerd te hebben van de crisis.’

Tekst: Eline Huisman en Erik van Rein Illustratie: Joost Dekkers

Klik hier voor alle artikelen van de ANS uit november 2010.