ANS

'Ik vraag elke RU-wetenschapper zich in te zetten voor het stimuleren van vrije toegankelijkheid van wetenschappelijke publicaties.' Die oproep deed collegevoorzitter Gerard Meijer donderdag tijdens de academische zitting van de diesviering aan de RU. Later dit jaar vinden er onderhandelingen plaats tussen de wetenschappelijke wereld en grote uitgeverijen over het zogenaamde open access-publiceren. Eerder dit jaar verscheen in de papieren ANS al een artikel over open access. Meijer is niet de eerste die zich uitspreekt voor vrije toegang tot kennis. Staatssecretaris Sander Dekker en Eurocommissaris Neelie Kroes gingen hem voor. 'De technische mogelijkheden en de wil bestaan al langer, nu is het aan de academische gemeenschap om de grote uitgevers te overtuigen', laat Meijer in zijn rede weten. Tweetalig onderscheiden Aftredend rector magnificus Bas Kortmann praatte de middag, deels in het Engels, aan elkaar. 'De tweetaligheid past bij een internationaal georiënteerde universiteit als de onze', spreekt Kortmann het publiek toe. Wanneer hij echter overgaat op het Engels, wordt pijnlijk duidelijk dat de rector de taal niet helemaal beheerst. 'I invite you to cum forward, sank you', spreekt Kortmann de aartsbisschop van Canterbury toe. Wellicht kan de rector samen met AKKUraatd een cursusje Engels gaan volgen. De bisschop, Lord Williams of Oystermouth, ontving een eredoctoraat, onder andere voor zijn verdiensten met betrekking tot het verbinden van geloof en wetenschap. Student van het jaar Naast het eredoctoraat werd een aantal andere onderscheidingen uitgereikt. Twee RU-medewerkers ontvingen de Radboud Universiteitspenning. Verder mocht wiskundestudent Tessa Matser dit jaar de studentenonderscheiding in ontvangst nemen. Ze kreeg de onderscheiding onder andere voor haar uitmuntende studieresultaten, haar grote betrokkenheid bij wiskunde-opleidingen in heel Nederland en het organiseren van het wiskundetoernooi.

 

Bas Kortmann bepaalt als rector magnificus van de Radboud Universiteit het academisch beleid en vertegenwoordigt de RU naar buiten toe. Hij vervult hiermee belangrijke taken met veel inhoudelijke gevolgen voor student en wetenschapper. In Nederland is het de Raad van Toezicht die op basis van profielschetsen en een zoekcommissie de rector benoemt. Zou het een idee zijn om de studenten hier meer inspraak in te geven? In België is het bijvoorbeeld de normaalste zaak van de wereld dat de hoogste academicus wordt verkozen. Daar wordt op alle universiteiten het lot van de kandidaat-rectoren bepaald door middel van stemmen van alle studenten en medewerkers of een afvaardiging daarvan in een kiescommissie. Leidt een benoeming door de Raad van Toezicht wellicht tot aanstelling van een rector magnificus met te weinig draagvlak onder studenten en medewerkers? Of zorgen verkiezingen juist voor populistische benoemingen? Tekst: Michiel van Lokven en Bas Verkooijen Prof. dr. Freddy Mortier, verkozen vicerector aan de Universiteit Gent ‘De universiteit moet worden bestuurd door iemand met een breed democratisch draagvlak: iemand die verantwoording moet afleggen tegenover de hele universiteit. Deze steun kan men bereiken door een kiessysteem waarbij medewerkers en studenten – al dan niet via gewogen verkiezingen – hun stem laten horen. Om een democratisch draagvlak te creëren, moet de rector weten wat er speelt binnen de universiteit. Het gevaar bestaat dat wanneer een Raad van Toezicht op basis van bestuurlijke kwaliteiten een buitenstaander benoemt, die persoon zich kan gaan gedragen als een directeur van een groot bedrijf. Zo iemand zou nooit door de academische gemeenschap worden verkozen. Ik ben dus zeker niet voor het model van de aanstelling van een manager die alleen verantwoording verschuldigd is aan een Raad van Toezicht en niet aan studenten en medewerkers. Het is in mijn ogen overigens geen probleem dat een middelmatige academicus rector wordt. Besturen kun je leren, maar hangt ook af van de mensen die je om je heen verzamelt. ‘Een rector wordt niet verkozen op basis van zijn of haar retoriek, maar op inhoud en competenties. Ik ben dan ook niet bang dat degene met het meest populistische praatje uiteindelijk rector zal worden. Bij verkiezingen heeft het gros van de kiezers, academici en studenten, zelf een gegronde mening gevormd over wat belangrijk is voor de instelling. Dit speelt een grote rol binnen de verkiezingen en dat vind ik een goede zaak. Wat wel gebeurt, is dat mensen worden gekozen vanwege specifieke kwesties. Neem bijvoorbeeld de Vrije Universiteit Brussel, waar een van de kandidaten voorstander was van verregaande samenwerking met andere universiteiten. Een tegenstander vond juist dat ze hun eigen positie moesten behouden. Uiteindelijk is de verkiezing op dit punt beslecht.’ Prof. dr. Bas Kortmann, benoemd rector magnificus van de Radboud Universiteit ‘Ik vind de huidige procedure goed. Hier in Nijmegen besturen wij als College van Bestuur met zijn drieën, er is geen sprake van een sterke hiërarchie. Het is van belang dat een rector magnificus veel steun heeft binnen de universiteit. Daarom is het goed dat het vrijwel onmogelijk is dat er een rector wordt benoemd zonder bijval van decanen, de ondernemingsraad en de studentenraad. Voor een benoeming wordt een beoogd rector altijd eerst gehoord door de medezeggenschap. De studentenraad en ondernemingsraad laten vervolgens weten wat ze van de voorgenomen benoeming vinden. Pas daarna kunnen de toezichthouders tot benoeming overgaan. Dat betekent dat de decanen en medezeggenschap voor de benoeming dus al goed geïnformeerd zijn. De mensen weten wat voor vlees ze in de kuip hebben. Dat zorgt voor draagvlak. ‘Je ziet in de jaren zestig en zeventig dat er in Europa her en der kiesstelsels zijn ingevoerd met een eigen systematiek. Tegenwoordig zie je dat er toch wel wat aarzelingen zijn om er een al te groot verkiezingscircus van te maken. In Leuven stelt de nieuw gekozen rector magnificus zelf acht vicerectoren aan, ieder met een eigen portefeuille. Ik vind het idee dat iedere vier jaar de hele top wordt vernieuwd een risico dat ik zelf liever niet zou nemen. Dat betekent dat er de nodige expertise verloren gaat en dat kan afbreuk doen aan de efficiëntie. ‘Niet iedereen is geschikt om een universiteit te besturen, daar is een zekere aanleg voor nodig. Toezichthouders hebben bij de benoeming van een rector goed zicht op zijn bestuurlijke competenties. Het is een feit dat niet veel academici staan te springen om rector magnificus te worden. Een rectoraat kan het einde inluiden van je wetenschappelijke carrière.’ Bekijk hier de overige artikelen uit de maart-ANS.

 

Theo Engelen vervult al ruim drie maanden de functie van rector magnificus van de Radboud Universiteit. Tijd om de man aan het roer beter te leren kennen: ‘Ik ga altijd voor geweldloosheid en harmonie. Dat is saai, maar ik kan het niet helpen.’

Tekst:Evy van der Aa/ 
Foto's: Francesca Asscher

Ondanks de komst van een nieuwe rector, is het kantoor op de tweede verdieping van het bestuursgebouw weinig veranderd. De chocolaatjes met het RU-logo liggen weer netjes klaar en de enthousiast mee typende persvoorlichter maakt nog altijd deel uit van het meubilair. De nieuwe bestuurder heeft alleen een schilderij, afkomstig uit zijn voormalige decaankamer, en boeken overgehuisd naar de andere kant van de campus. Voordat hij rector werd, gaf Engelen 38 jaar college aan de Nijmeegse geschiedenisstudenten. Enthousiast kijkt hij terug op het geven van onderwijs: ‘Ik vond het fantastisch om werkgroepen aan eerstejaarsstudenten te geven.’ Als historicus bekijkt Engelen graag de periode van de verlichting: ‘De verlichting staat voor alles wat een verstandig mens wil, zoals vrijheid van denken en gelijke kansen.’ Het is daarom niet verbazend dat Engelen Gandhi ziet als held uit de wereldgeschiedenis: ‘Ik vind zijn geweldloos ijveren voor de goede zaak bijzonder.’ Minder fan is de rector van mannen met een gebrek aan inlevingsvermogen en een teveel aan testosteron en geweld. Behalve zijn geschiedenisachtergrond en zijn zelfgeschreven kinderboeken, weten we niet veel van Theo Engelen. Wat voor persoon is de rector eigenlijk en hoe past hij zijn denkbeelden toe op onze universiteit? Door middel van een klassieke persoonlijkheidstest, de Proust Questionnaire, zoekt ANS naar de man achter het rectormasker. Hoe wil de rector de universiteit verbeteren en wat moet een student volgens hem leren? Engelen zit achterovergeleund, met zijn armen over elkaar, terwijl hij rustig de vragen beantwoordt.

Wat is uw favoriete deugd?
‘Betrouwbaarheid, als dat een deugd is. Mensen moeten ervan uit kunnen gaan dat wat ik zeg, betrouwbaar is en dat geldt ook voor mij als persoon. Je kunt dat ook integriteit noemen. Ik hoop deze deugd te praktiseren, want ik heb een grote hekel aan onbetrouwbare mensen.’

Welke karaktereigenschap vindt u goed aan uzelf?
‘Ik ben weer geneigd om betrouwbaarheid te zeggen, maar dan wordt het interview heel saai. Een andere goede eigenschap is dat ik altijd zoek ben naar consensus, door confrontaties uit de weg te gaan en te zoeken naar een oplossing die voor iedereen acceptabel is, al lukt dat niet altijd. Dan bedoel ik niet een compromis, daarmee is niemand echt tevreden.’

Wat is uw grootste gebrek?
‘Ongeduld. Op sommige momenten gaan dingen te traag, dan moet ik mijzelf echt bij de les houden en zeggen: “rustig”.’

Als u een dag iemand anders kon zijn, wat voor iemand zou u dan zijn?
‘Ik zou wel een dag kind willen zijn. Mijn kleinzoon is twee dagen in de week bij mij, dan kan ik wel eens jaloers worden op zijn zorgeloze bestaan. Gewoon je gang gaan, door het huis kruipen en alles doen waar je zin in hebt. Dat onbezorgde is iets waar ik blij van word.’

Wat is uw idee van geluk?
‘Als het mij lukt om in een harmonieuze omgeving consensus te creëren met betrouwbare personen, dan word ik daar heel gelukkig van. Het is ook belangrijk dat je creatief kunt zijn en bevrediging haalt uit wat je doet. Nieuwe uitdagingen maken het leven interessant, rector worden van een universiteit is voor mij een hele uitdaging.’

Engelen is de uitdaging om rector magnificus van de RU te worden aangegaan. Betrouwbaarheid en consensus staan bij de bestuurder hoog in het vaandel. Hoe reflecteert dit in zijn nieuwe functie?

Hoe gaat u van de RU een betere universiteit maken?
‘Een concreet punt dat ik wil aanpakken, is de terugkoppeling van de resultaten van de onderwijsevaluaties naar studenten. Onderwijsevaluaties helpen ons om het onderwijs te verbeteren, maar we kregen klachten dat studenten niet weten wat met de evaluaties wordt gedaan. Ik vind de transparantie naar studenten toe belangrijk en zal zorgen dat dit beter wordt.’

Net na uw aanstelling als rector zijn drie medewerkers van de Honours Academy, waaronder het hoofd van de afdeling, op non-actief gezet en later ontheven uit hun functie. Als u transparantie belangrijk vindt, waarom mogen studenten dan niet weten wat zich bij de Honours Academy heeft afgespeeld?
‘Wat zich bij Honours heeft afgespeeld, gaat over arbeidsrechtelijke zaken. Dat wordt tussen de werkgever en de werknemer geregeld en mag nooit openbaar worden gemaakt. We hebben ervoor gezorgd dat de beslissingen die daar genomen zijn geen gevolgen voor het onderwijs hebben. Waar studenten recht op hebben, is dat het onderwijs gegarandeerd van goede kwaliteit is. Dat is bij de Honours Academy het geval.’

Dus de problemen op de Honours Academy hebben inhoudelijk niets te maken met het onderwijs?
‘Nee, dit is een arbeidsrechtelijk conflict.’

U bent van huis uit historicus. Welke wijze les uit de geschiedenis wilt u toepassen op uw functie als rector?
‘Als rector moet je jezelf niet te belangrijk maken. Als je de geschiedenis hebt doorgeploeterd, van Nero tot Stalin, ben je niet meer geneigd om blind ideologieën en vlaggen te volgen. Als historicus heb je een relativerende houding en kijk je met enige afstand naar zaken. Alle mensen die door historici worden bestudeerd, zijn al lang dood en niet belangrijk meer.’

Van het verleden terug naar het heden. Tijdens het rectoraat van Engelen vindt een grote verandering plaats binnen het hoger onderwijs. De basisbeurs, die studenten ontvangen om studeren goedkoper te maken, verdwijnt en wordt vervangen door een lening.

Hoe kijkt u tegen het leenstelsel aan?
‘De aangenomen wet is aanzienlijk socialer dan hij oorspronkelijk was. Ik ben blij met de toezegging van de minister dat ze nauwlettend in de gaten zal houden of het stelsel ertoe leidt dat kinderen uit minder welvarende gezinnen minder naar universiteiten gaan. Met de huidige vorm kan ik leven, voorstander zijn is een ander verhaal.’

Dat klinkt nogal neutraal.
‘Het is afwegen, want er komt nu een miljard vrij dat naar het wetenschappelijk onderwijs wordt gesluisd. Indirect komt dat bij studenten terecht. Dat is mooi meegenomen, daar kun je niet op tegen zijn.’ De voorganger van Engelen, Bas Kortmann, schetste bij zijn aftreden een duidelijk beeld van de ideale student: een student moet kunnen scharrelen om zichzelf te vormen. De universiteit moet niet mikken op zo snel mogelijk afstuderende studenten, maar ruimte bieden om naast de opleiding andere dingen te doen.

Wat vindt u dat een student moet hebben geleerd als hij de universiteit verlaat?
‘De RU is geen hbo-instelling, de student moet meer leren dan alleen zijn vak. We leiden mensen op tot academicus: een zelfstandig denkende, onafhankelijke persoon, die in staat is om zijn mening op een goede manier te verwoorden en die een plek in de samenleving weet te vinden waarin al zijn kwaliteiten tot uitdrukking komen. Na vier jaar op de campus te hebben rondgelopen, moeten mensen volwassener zijn. Ik vind het fantastisch om te zien dat elke student daadwerkelijk een grote ontwikkeling doormaakt. Cultuur speelt in die ontwikkeling ook een grote rol.’

Engelen geeft aan dat cultuur een grote rol speelt bij de ontwikkeling van studenten. De commissie Hart voor Cultuur, waarvan de rector voorzitter is, bespreekt op dit moment de mogelijkheden voor een cultuurcentrum op de campus.

Hoe moet zo’n centrum er volgens u uitzien?
‘De ideeën die door de commissie worden besproken, zijn mooi. Als ik onbeperkte middelen zou hebben, krijg je een schitterend gebouw met alles wat je nodig hebt voor theater, film en muziek. We moeten echter bescheiden blijven, de bomen groeien niet tot in de hemel. Wat ik er in ieder geval van kan zeggen, is dat er een cultuurcentrum komt. Het cultuurcentrum hoeft voor mij niet per se een gebouw te zijn, het kan ook verspreid zijn over verschillende plekken waar mensen samenkomen. Het is in elk geval wel belangrijk dat een cultuurcentrum zich niet in een donkere uithoek bevindt.’

Dus als het aan u ligt, komt er een cultuurcentrum tijdens uw rectoraat?
‘Daar ga ik zeker mijn best voor doen. De RU geeft, terecht hoor, een behoorlijke som geld uit aan sport. Daarvoor hebben we fantastische accommodaties. Daarnaast moet de RU de culturele kant van de mensen ook wat bieden. De hoofddoelstelling van de RU is mensen academisch opleiden, daar hoort een gezonde geest met enige culturele bagage bij.’

 

Het is december en dat betekent lijstjestijd. In de kerstvakantie presenteert ANS tot aan Oud en Nieuw iedere dag een lijstje waarin wordt teruggeblikt op 2014. Wat waren de leukste reacties? De leukste quotes? Welke interviews zijn het lezen waard? ANS duikt in het archief en rakelt het voor je op. Deze lijstjes kunnen er voor jou overigens anders uitzien, dus schroom niet te reageren met jouw rangorde. Het lijstje van vandaag: De tofste interviews van het afgelopen jaar.

5. Sef: 'Je hoeft niet dom te zijn om feest te vieren' In de intro-ANS van dit jaar gaat de Nederlandse rapper Sef in tegen het stereotiepe beeld van artiesten binnen de hiphopwereld. In zijn songteksten verwerkt de Amsterdammer graag het contrast tussen hoge en lage cultuur en de knipoog naar pretentie, zoals ook blijkt uit de titel van zijn debuutalbum, De Leven: 'Ik vind het leuk als dingen botsen. Het is saai als mensen alleen maar rappen over intellectuele zaken. Daarentegen is het eendimensionaal als je het alleen maar over lowbrow onderwerpen hebt.'

4. Sublieme bagger De afgelopen jaren heeft schrijver en dichter Ilja Leonard Pfeijffer aan populariteit gewonnen - op zowel nationaal als internationaal niveau. Zijn nieuwe, bekroonde roman La superba en een goed ontvangen toneelstuk voor het Nationale Toneel droegen onder andere bij aan dit succes. In een interview met ANS blijkt dat de auteur zijn mening over alledaagse literaire zaken niet onder stoelen of banken steekt: 'Ik heb soms de indruk dat er dichters zijn die niet speciaal iets te zeggen hebben. Ze willen er gewoon graag bij horen en ook naar het Tuinfeest in Deventer mogen.'

3. Maxim Hartman: 'De vrouw heeft de sleutel tussen haar benen' Maxim Hartman, met name bekend als cynische kindervriend in de jeugdshow Rembo & Rembo, trad dit jaar weer op de voorgrond met zijn programma Nog Meer Voor Mannen. Hierin strijdt Hartman op zijn karakteristieke, absurdistische en hilarische wijze tegen de onderdrukking van de hedendaagse man en hoopt hij terrein terug te winnen van vrouwen. 'Uiteindelijk is de man in zijn soort gedoemd om te mislukken, maar je kunt beter strijdend dan jankend ten onder gaan.'

2. De Kortmann Universiteit Oud-rector magnificus Bas Kortmann gaf tijdens de rectoraatsoverdracht in oktober officieel het stokje over aan opvolger Theo Engelen, een historisch moment in de RU-geschiedenis. ANS interviewde Kortmann kort voor de wissel over zijn ambtsperiode en persoonlijke opvattingen, waaronder een sterke voorkeur voor toenemende internationalisering. 'Elke student die niet van de mogelijkheid om naar het buitenland te gaan gebruikmaakt, doet zichzelf tekort.'

1. Rebels talent Eind oktober verscheen het debuutalbum Hits For Kids van Jett Rebel, reden temeer om nog eens te wijzen op het interview in de april-ANS met de pop- en rockartiest. Rebel - het alter ego van Jelte Tuinstra - trekt, naast zijn muziek, vaak de aandacht met zijn extravagante uiterlijk en schaamteloze stage presence. 'Ik heb mijn acties niet onder controle. Wie vindt dat mijn show of imago ingestudeerd en nep is, kan de tering krijgen.'

 

Rector magnificus Bas Kortmann legt per 17 oktober zijn functie neer. Na zeven jaar rectorschap vindt hij het mooi geweest en keert hij terug naar de rechtenfaculteit. Kortmann heeft dit vandaag tijdens de diesviering in de Vereeniging bekend gemaakt. Aan het einde van de academische zitting kondigde hij zijn afscheid aan. 'Dit is mijn laatste dies als rector, maar vandaag is niet de start van mijn afscheid. Jullie zijn nog niet van me af.' Kortmann gaf eerder al aan dat hij niet zijn hele termijn zou uitzitten en weer terug wilde naar het onderwijs en onderzoek. De hoogleraar Burgerlijk Recht zal dan ook zijn laatste jaren aan de Radboud Universiteit slijten in het Grotiusgebouw. Met het aftreden van de rector, kan nu het speculeren over een opvolger beginnen. Een nog samen te stellen commissie zal zich buigen over een mogelijke nieuwe Kortmann. Hierin nemen onder andere het Stichtingsbestuur en de voorzitter van de Universitaire Studentenraad plaats.