ANS

In deze rubriek staat iedere maand een ander issue centraal, waarover de meningen sterk zijn verdeeld. Deze maand: Holland's next Führer

Tekst: Erik Molkenboer en Adrianne Tuk Illustratie: Joost Dekkers

Eind april ging de jaarlijks terugkerende Willem Arondéuslezing, dit jaar geschreven door Thomas von der Dunk, niet door. De organisatie had moeite met de kritiek van Von der Dunk op de PVV. In de lezing maakte de cultuurhistoricus een vergelijking tussen die partij en het nationaalsocialistische gedachtegoed uit de jaren dertig en veertig. Hij schrijft: ‘De PVV bepleit fundamenteel verwerpelijke dingen. Het soort dingen, dat sinds 1945 terecht taboe was en voor alle fatsoenlijke partijen een reden vormde om een zeer heldere grens te trekken en de eventuele bepleiters daarvan op grote afstand te houden.’ De vergelijking die Von der Dunk trekt, is niet nieuw. Twee jaar geleden zag Ella Vogelaar, destijds PvdA-minister van Wonen, Wijken en Integratie, ‘schokkende parallellen’ tussen de PVV en de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) van Adolf Hitler. Ook Jack Biskop (CDA) vergeleek eerder de partij van Geert Wilders met de fascisten. De afgelaste lezing in april dit jaar geeft een nieuwe impuls aan de discussie. Terwijl Wilders zich gedemoniseerd voelt, maken opiniemakers ruzie om de vraag of een zogeheten Godwin wel mag worden gemaakt. Is de vergelijking tussen Hitler en Wilders terecht?

Stelling: Wilders is de nieuwe Hitler.

Kadertje: - Een vergelijking met Hitler en de nazi's wordt 'Godwin' genoemd. In 1990 stelde jurist Mike Godwin: 'Naarmate online discussies langer worden, nadert de waarschijnlijkheid van een vergelijking met de nazi's of Hitler één'. Hiermee is de discussie ten einde. - Eind april maakte Michael Blok een lijst met politieke kenmerken waarin hij Hitler puntsgewijs met Gandhi, Bush Jr., Wim Kok en Geert Wilders vergeleek. Wilders kwam duidelijk als grootste Führer-look-a-like uit de bus. - Op DeJaap.nl werd de lijst geparodieerd door een vergelijking te trekken tussen VARA-kopman Francisco van Jole en Hitler. Beiden zijn vegetariër en dragen soms wel en soms niet een bril.

Michael Blok, activist en publicist voor onder andere Joop.nl en Volkskrant.nl ‘Door te vergelijken kun je leren van het verleden. Je ziet overeenkomsten en verschillen. Bij Wilders en Hitler is er veel gelijkenis in de basisideeën, taal en haat jegens minderheden. Quotes uit tijdschriften van de jaren ‘30 zijn bijvoorbeeld vaak inwisselbaar met die van de PVV. Daartegenover staat dat de PVV geen leden heeft en dat de achterban zich niet organiseert in paramilitaire verbanden, zoals de knokploeg van de NSDAP, de SA. ‘De overlap laat zien dat er reden tot grote zorg is over het gedachtegoed van Wilders. De politiek moet bewuster worden van zijn sociaal-nationalisme. EN het CDA en de VVD moeten zich nog eens afvragen in hoeverre ze zich ideologisch gevangen laten nemen door vreemdelingenhaat. ‘Ik zie Wilders niet als de nieuwe Hitler, want er zijn belangrijke verschillen die van de PVV-leider een andere categorie politicus maken. Hij heeft nooit gezegd dat hij andere Europese landen wil veroveren of moslims wil vermoorden. Maar hij heeft ook nooit gezegd dat hij dat niet zal doen. De vraag is of je hem het voordeel van de twijfel gunt, of niet.’

Jan Ramakers, onderzoeker bij Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de RU ‘Ik zou de opkomst van Wilders en de PVV niet snel vergelijken met die van Hitler en de NSDAP. Dat is te “groot”. De PVV is bijvoorbeeld niet Blut-und-Boden-racistisch. Haar anti-islam-opvattingen lijken meer op het antisemitisme van negentiende-eeuwse reactionaire conservatieven. De maatschappelijke onvrede van de PVV en de kritiek op het functioneren van het politieke stelsel doen in een aantal opzichten wel denken aan de kleinburgerlijke maatschappijkritiek van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB). Ook zij hekelde het politieke systeem dat geen oplossing kon bieden aan de economische crisis. ‘De bezetting en wat eraan voorafging was na de oorlog natuurlijk hét morele ijkpunt voor goed en kwaad. Iedere agent die er op lossloeg was tot lang na de jaren zestig een fascist. Nieuw is de vergelijking dus zeker niet. Wel constateert Thomas von der Dunk met enig recht dat het taboe erop nieuw is, terwijl vergelijken juist een nuttig instrument is voor historici. Er zijn grote, zinnige debatten gevoerd over de overeenkomsten en verschillen tussen totalitaire systemen en hun leiders.’

Bas Paternotte, journalist bij HP/De Tijd en columnist voor DeJaap.nl en GeenStijl ‘Er is geen enkele parallel tussen de opkomst van Geert Wilders en Adolf Hitler te vinden. Die vergelijking wordt gemaakt door mensen die de PVV met argusogen beschouwen, zoals Thomas von der Dunk. Zolang de PVV-leider er niet voor pleit moslims af te voeren naar dodenfabrieken, is elke vergelijking lachwekkend. Hij is een populist die een grote groep mensen in Nederland weet aan te spreken maar dat maakt hem nog geen Hitler. Laatstgenoemde is namelijk de grootste massavernietiger die de wereld ooit heeft gezien. Ieder die de twee gelijkstelt, zegt eigenlijk: Wilders moet dood. ‘Harry Mulisch beschreef in zijn laatste roman Siegfried een gedachtenexperiment: u loopt door Braunau en ziet de baby Hitler. Zou u hem de hersens inslaan? De geschiedenis leert dat het beter was geweest. Ik kan mij niet voorstellen dat iemand nu bepleit hetzelfde te doen met Wilders. Mensen die toch blijven volharden in de vergelijking moeten goed bij zichzelf te rade gaan: had ik de schedel van baby Wilders ingeslagen? Hun antwoord zal ongetwijfeld “neen” zijn.’

Klik hier voor alle artikelen van de ANS uit juni 2011.