ANS

Ihr seid nicht dabei!

In Het Licht wordt iedere maand een onderwerp vanuit meerdere wetenschappelijke invalshoeken bekeken. In deze aflevering: het missen van het Wereldkampioenschap voetbal in Japan en Zuid-Korea. Welke gevolgen heeft dit voor de Nederlandse samenleving?

Tekst: Erik Jacobs en Ruud Stevens

Prof. Dr. A.P. Borsboom, hoogleraar Culturele Antropologie 'Voetbal is één van de manieren van een land om zijn identiteit uit te drukken. De nadruk die daarop wordt gelegd, wordt veroorzaakt door de veranderende situatie binnen de Europese Unie en de toenemende globalisering. Als de bevolking van een lang het gevoel heeft dat haar identiteit verdwijnt, wordt deze juist extra sterk benadrukt. Voetbal is een prachtig podium om het verdwijnende wij-gevoel te uiten. De eigen kleuren, liederen en teken maken van een voetbalwedstrijd een soort stammenstrijd. 'Het Nederlands Elftal is met de kleur oranje een belangrijk element geworden in de samenleving. Oranje is gevoelsmatig synoniem aan Nederland. Het chauvinisme dat daarbij hoort, is de laatste decennia alleen maar versterkt. Die oranjegekte is iets van de laatste tijd, al lijkt het een eeuwenoude traditie. 'Dat Nederland nu niet mee mag doen aan het Wereldkampioenschap in Japan en Zuid-Korea is voor de bevolking een gigantische teleurstelling. De deelname aan een WK of EK heeft de trots en het saamhorigheidsgevoel in Nederland altijd enorm gesterkt. Het leidde zelfs tot arrogantie: het kleine Nederland kon laten zien hoe goed het was. Er bestaat echter een grote discrepantie tussen ons zelfbeeld en hoe anderen tegen Nederland aankijken. De Nederlandse identiteit krijgt een enorme klap nu Oranje niet naar het WK gaat. Ons land heeft de mogelijkheid gemist om aan het buitenland te tonen dat we iets voorstellen. 'Voetbal is een sport die de meeste aandacht trekt. Mocht het Nederlands voetbal onverhoopt steeds slechter worden, kunnen andere sporten als middel aangegrepen worden om Nederland in het buitenland te profileren. Het blijft echter prettiger om uit te blinken in een sport die wereldwijd iets voorstelt.'

Prof. Dr. E.J. Nijssen, hoogleraar Bedrijfswetenschappen 'Vanuit marketingoogpunt is één van de belangrijkste gevolgen van het missen van het wereldkampioenschap voetbal, dat de reclamezendtijd tegen lagere prijzen moet worden verkocht. Die is namelijk veel interessanter als Nederland wel meedoet. De aanbieders van reclameblokken zullen daarom een groot deel van hun inkomsten mis lopen. 'Voor de middenstand zullen de negatieve gevolgen minder groot zijn. Het WK zelf speelt zich af in Japan en Zuid-Korea. Daar gaan de meeste commerciële activiteiten plaatsvinden. Daarnaast hebben de bedrijven die sport gebruiken in hun public relations, voldoende alternatieve middelen om hun naam te profileren. De producenten van merchandising lopen wel de kans verlies te lijden, maar zij vormen slechts een klein deel van het Nederlands bedrijfsleven. 'De inkomsten die bedrijven missen omdat Nederland niet deelneemt aan het WK vormen een ondernemersrisico. Als zij al ver van tevoren alle spullen hebben laten maken uit oogpunt van kostenbesparing, dan moesten ze er ook rekening mee houden dat Nederland zich niet zou kunnen kwalificeren. Bedrijven die langer hebben gewacht, bevinden zich nu in een gunstiger situatie. 'Omdat, vanwege de geografische afstand, de wedstrijden op ongunstige tijden worden uitgezonden, trekken ze veel minder publiek. Wanneer de televisie erin slaagt om het WK als een soort ontbijt-tv te brengen of 's avonds de samenvattingen uit te zenden, kan het aantal kijkers misschien nog worden vergroot. Alle aantrekkelijke voetbalmomenten kunnen dan achter elkaar worden geplakt. Zo zullen er toch interessante beelden te zien zijn, al doet Nederland niet mee.'

Drs. H. van den Braber, Algemene Cultuurwetenschappen 'Voetbal is de laatste tien jaar met name binnen de literatuur, maar ook in de fotografie een thema geworden. Sinds het verschijnen van het literair voetbaltijdschrift Hard Gras is voetbal een onderwerp waarover gedichten en literair proza worden geschreven. Hard Gras bevat prachtige teksten, die ook als literaire stukken heel goed leesbaar zijn voor mensen die niets van voetbal weten. 'Waarom in Nederland voetbal als literair fenomeen pas veel later zijn beslag heeft gekregen dan bijvoorbeeld in Engeland, komt ten dele door de overwinning op het EK van 1988. Je ziet dat Oranje sindsdien een bredere uitstraling heeft over veel meer lagen van de bevolking dan daarvoor. Voetbal is nu een onderwerp waarover iedereen spreekt. Niet meer alleen de bouwvakker en de slager, maar ook voor de grachtengordel is voetbal onderwerp van gesprek geworden. Het is geen schande meer om je als intellectueel of kunstenaar met voetbal bezig te houden. Voetbal is een thema en inspiratiebron geworden. 'De literaire uitingsvormen van voetbal als element van de maatschappij zijn vooral beschouwend van aard. De teksten worden meer voorafgaand aan en na afloop van de WK's en EK's geschreven dan tijdens die evenementen. De ontwikkelingen tijdens een toernooi zijn voorbehouden aan de actuele journalistiek. 'Een nederlaag, als het verlies van Oranje in de halve finale van Euro 2000 tegen Italië, wordt in veel groter verband beschreven: niet als actuele gebeurtenis, maar eerder in verband met andere historische nederlagen van Oranje. Je kunt prachtige triest-melancholische teksten schrijven over nederlagen. Het missen van het WK moet ook in dat perspectief worden geplaatst. Als Oranje zich wel had gekwalificeerd en we waren meteen uitgeschakeld, was dat minder inspirerend geweest dan een vreselijke deceptie zoals die nu wordt beleefd. Een normale liefhebber voelt wellicht enkel pijn en teleurstelling, terwijl een kunstenaar daar nog iets moois van kan maken.'

Dr. A. Hoogveld, Maatschappijwetenschappen 'In Spanje hebben ze een mooi woord voor de rivaliteiten tussen regio's: morbo. Het laat zich niet eenvoudig vertalen, maar er zit iets van ziekelijkheid, wrevel, afkeer en haat in. Het kan verschillen in intensiteit en speelt vooral een rol in landen waar tussen landstreken historische verschillen bestaan en sentimenten een grote rol spelen. Je ziet het in Spanje tussen het Catalaanse Barcelona en het koninklijke Madrid en in Schotland tussen de protestantse Glasgow Rangers en het katholieke Celtic. Het is vaak onvoorstelbaar hoe ver een morbo reikt. Verstandige en keurige mensen kunnen zich ineens als hooligan gaan gedragen. 'De Nederlandse animositeit jegens Duitsland is hiermee misschien in zijn psychologische basis vergelijkbaar, maar is geen morbo zoals die in Spanje of Glasgow opreedt. Daar is sprake van tegenstellingen tussen clubs met een bepaalde identiteit, bijvoorbeeld arbeiders tegen de elite of protestant tegen katholiek. De massale sentimenten die in Nederland tegen Duitsland bestaan, zijn meer een vorm van nationale saamhorigheid. Door het verdwijnen van de verzuiling en secularisatie van de maatschappij, zijn veel bindende symbolen weggevallen. Voetbal is daarvoor in de plaats gekomen. Een voetbalwedstrijd tegen Duitsland is voor de Nederlander een gelegenheid om aan te tonen dat men toch vooral niet Duits is. 'Het kanselement binnen de voetbalsport is heel belangrijk. Het algemene Nederlandse verwachtingspatroon is dat we naar die grote toernooien gaan en een goede kans maken om te winnen. Dat is historisch gezien enigszins misplaatst. Nederland heeft eigenlijk pas een paar keer meegedaan en het is niet vreemd dat we er een keer niet bij zijn. Als Nederland zich overal voor kwalificeert en altijd de halve finale bereikt, zou het nooit dat maatschappelijk bindende element worden dat het nu is. De strijd die we hebben gevoerd, heeft ons op voetbalgebied daar gebracht waar we nu zijn. Het is ergens wel goed dat we deze keer niet gaan. Dat vergroot de spanning voor de volgende keer en wijst ons erop dat het een prestatie is om het WK te bereiken.'