ANS

Groene kledinglijnen, biologische biertjes en het aanleggen van je eigen moestuin. We worden tegenwoordig ondergedompeld in beloftes over duurzaamheid, maar hoeveel waarde moeten we hier nog aan hechten?

Tekst: Anne van Veen
Illustratie: Carmen Groenefelt

Dit artikel verscheen eerder in de april-ANS

Eind april is het weer tijd voor de jaarlijkse Groene Week op de campus. Deze week gaat vooraf aan de wereldwijde Earth Day, een dag waarop mensen worden aangespoord na te denken over hun consumentengedrag. De laatste jaren komt duurzaamheid steeds vaker naar voren. Waar vroeger het begrip werd gekoppeld aan tuinbroeken en geitenwollensokken, noemen tegenwoordig alle bedrijven hun producten duurzaam. Zo staat er op de website van Douwe Egberts dat het bedrijf zich wereldwijd inzet om de koffieproductie duurzamer te maken. Rank a Brand (RaB), een merkenvergelijkingssite, geeft het koffiemerk op dit gebied echter een slechte beoordeling. Wat kan de consument hieruit opmaken? Wat betekent het begrip duurzaamheid tegenwoordig en wat kunnen wereldverbeterende types doen om hieraan bij te dragen?

Wereldvrede
Bas Eickhout is europarlementariër voor GroenLinks en door Trouw uitgeroepen tot nummer 1 van een lijst van 400 mensen die hebben bijgedragen aan een duurzamer Nederland. Hij vertelt dat de betekenis van het begrip duurzaamheid door de tijd heen aanzienlijk is veranderd: ‘Waar het twintig jaar geleden nog echt sciencefiction was, is duurzaamheid nu minder een onderwerp om over te dagdromen.’ Hij noemt de huidige vorm een levensstijl: ‘Ik ben blij dat duurzaamheid in tegenstelling tot vroeger niet alleen maar voor tuinbroekdragers is weggelegd, maar dat ook studenten veel te maken krijgen met dit begrip.’ Jan Jonker, hoogleraar Duurzaam Ondernemen, vertelt dat duurzaamheid als vraagstuk wel hetzelfde is gebleven, maar dat het milieuaspect naar de achtergrond is verdwenen: ‘Mensen zijn een beetje milieumoe en langzamerhand is het vraagstuk opgeschoven naar de organisatievormen van duurzaamheid.’ Hiermee bedoelt Jonker dat er tegenwoordig meer wordt geworsteld met de vraag welke processen duurzaamheid bevorderen en hoe dit moet worden georganiseerd.
Een duidelijke kanttekening die Eickhout maakt bij de veranderingen in het duurzaamheidsthema, is dat het tegenwoordig net zoiets als wereldvrede dreigt te worden: ‘Niemand is er tegen, iedereen wil het zijn en iedereen zegt het ook te zijn. Zo is Shell, als je ze moet geloven, heel duurzaam, maar hiermee wordt het vraagstuk van de politieke agenda gehaald. Het is goed dat duurzaamheid veel breder is geworden dan het dragen van geitenwollensokken, maar politici moeten oppassen met de gedachtes dat alles groen is en dat we dansend in bloemetjesjurken door de wei gaan. Ze moeten vooral niet vergeten dat er bij al die bedrijven een keiharde belangenstrijd speelt en dat de bedrijven niet zo duurzaam zijn als ze zichzelf noemen. Grolsch of Hertog Jan?
Wat zou je als student kunnen doen om bij te dragen aan de duurzaamheid? Het kopen van zuinigere, biologische of groene producten zijn welbekende oplossingen, maar welke slogan kun je nog vertrouwen en hoe word je wijzer uit de brij van wereldreddende beloftes? Volgens RaB kunnen studenten bijvoorbeeld beter voor Grolsch dan Hertog Jan kiezen omdat het eerstgenoemde merk meer dan twee kilo CO2 minder produceert per hectoliter bier. Alfabiertjes kun je volgens de organisatie overigens beter laten staan. Zij krijgen een slechte beoordeling, omdat er geen informatie over het milieu- en klimaatbeleid is te vinden op hun website. Harry Meens, directeur van de Alfa Brouwerij, denkt dat de organisatie RaB geen zuivere koffie is: ‘Andere merken roepen van alles, maar wij zijn de meest energiezuinige middelgrote brouwerij van Nederland en daar heb ik een rapport van. RaB stelt alleen eisen aan de manieren hoe het op onze website moet staan en daar doe ik niet aan mee.’ 
Inmiddels heeft Meens besloten de informatie online te zetten. Het is nu wachten op de beoordeling van RaB. De organisatie RaB baseert de beoordelingen op informatie die te vinden is op de websites van de merken. Ze maken gebruik van onafhankelijke keurmerken en controleren dit bij de desbetreffende organisaties. Eickhout is van mening dat RaB toch wel een duwtje in de goede richting kan geven. ‘Ondertussen bestaan er zoveel verschillende labels, dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Rank a Brand probeert hier helderheid aan te brengen en dient als leidraad voor de consumenten.’

Kort douchen is gepruts
Eickhout vindt dat studenten kunnen bijdragen aan duurzaamheid door het beeld over dit begrip te kantelen. De europarlementariër heeft zelf Milieukunde aan de RU gestudeerd en was altijd al geïnteresseerd in duurzaamheid, maar droeg hier destijds niet zozeer aan bij: ‘Studenten zijn vooral bezig met het omdraaien van hun centen en dat is hun grootste zorg, maar erover nadenken is al heel goed. Duurzaamheid moet de norm worden. Wij eten bijvoorbeeld echt teringveel vlees. Dat kan minder en dan heb je nog steeds prima eten.’ Jonker denkt dat veel studenten belangstelling hebben voor moderne duurzaamheid, dus vooral in de organisatorische kant waar ook de deeleconomie, een samenleving waarin mensen producten met elkaar delen, onder valt. ‘Studenten kunnen meedoen met de trend door een biologisch biertje te drinken, korter onder de douche te staan of wat vaker de fiets te pakken, maar dat is gepruts.‘ Volgens Jonker kunnen studenten moeilijk een significante bijdrage leveren. De enige opties waar hij mee komt, zijn het ontwikkelen van een bedrijf dat inspeelt op de nieuwe trend van duurzaamheid of een systeem bedenken dat de huidige problemen in de maatschappij kan oplossen. Het is voor de meeste studenten met duurzame idealen dan toch net wat makkelijker om de verwarming gewoon een graadje lager te zetten.

Klik hier voor de overige artikelen uit de april-ANS.

 

ANS-Online kijkt in het weekend over ’s lands grenzen en brengt je buitenlands studentennieuws. Deze week: De heksenjacht op plagiaatpolitici in Duitsland.In Nederland hadden we tot voor kort nog onze handen vol aan plagiërende wetenschappers, bij onze oosterburen is dat niet anders. Daar zijn het echter met name politici die het moeten ontgelden. Zaterdag stapte Annette Schavan, nota bene minister van Onderwijs en Wetenschap, op omdat ze in haar proefschrift plagiaat zou hebben gepleegd. Schavan werd hier vorig jaar al van beschuldigd door een anonieme blogger die zichzelf Robert Schmidt noemt. Op zijn blog nam hij het proefschrift uit 1980 aan de universiteit van Düsseldorf van de Duitse ex-minister onder de loep. De blogger suggereerde dat Schavan daarin veel werk van andere wetenschappers heeft geparafraseerd zonder daar een bron bij te vermelden. De faculteitsraad van de faculteit der filosofie kwam na analyse tot dezelfde conclusie, waarna haar doctorstitel werd afgepakt. Daarop eisten oppositiepartijen in Duitsland haar aftreden. Hoewel Schavan iedere vorm van fraude in haar wetenschappelijk werk ontkent en de universiteit voor de rechter sleept, nam ze gisteren toch haar ontslag. Waarschijnlijk heeft dat alles te maken met de aanstaande verkiezingen in Duitsland. Schavan representeert namelijk dezelfde partij als bondskanselier Angela Merkel en die kan geen akkefietjes gebruiken in de maanden voorafgaand aan de stembusgang. Dit is niet het enige fraudegeval van politici in Europa dat recent aan het licht kwam. In 2011 werd de doctorstitel van de Duitse minister van Defensie afgepakt vanwege plagiaat. Karl-Theodor Zu Guttenberg trad daarop ook af. Ook buiten Duitsland waren politici aan de beurt. De Hongaarse president Pál Schmitt en de Roemeense president Victor Ponta liepen eveneens tegen de lamp. De eerste had 200 van de 215 pagina's van zijn proefschrift over de Olympische Spelen overgenomen van anderen, Ponta pleegde plagiaat in zijn proefschrift over het Internationaal Strafhof. De Roemeense president had overigens een prachtige smoesje om zijn fraude goed te praten. Ponta zei niet op de hoogte te zijn van het feit dat je aanhalingstekens moet gebruiken als je iemand citeert.

 

Het gisteravond georganiseerde verkiezingsdebat door ANS, Carolus Magnus, studievereniging ismus en StudentStem was een groot succes. Lees hier het verslag. Zes lijstrekkers en een ‘hooggeplaatste’ kandidaat, tevens de enige vrouwelijke deelnemer aan het debat, krijgen iets na 20.00 uur ieder dertig seconden de tijd om hun partij voor te stellen aan het publiek. De ene kandidaat kreeg hierbij meer applaus van het publiek dan de andere. Rob Jetten, lijsttrekker van D66, wist de meeste handjes op elkaar te krijgen van de tot de nok toe gevulde zaal in LUX. Tramlijn Na een kort introductiefilmpje over de drukte in de Heyendaalshuttle mogen Mark Buck (CDA) en Pepijn Boekhorst (GroenLinks) naar voren komen en een debat met elkaar aangaan over een tramlijn naar de campus. Volgens het CDA moeten we realistisch blijven, de tram komt er niet, want Nijmegen heeft geen geld. GroenLinks is daarentegen groot voorstander van de tramlijn. Opvallende standpunten Tijdens het debat zijn er een aantal intermezzo’s met opvallende standpunten uit de verkiezingsprogramma’s van de deelnemende partijen. Zo blijkt dat De Nijmeegse Fractie de Waalbrug graag in rood/zwart of in glow in the dark zou zien, zodat deze nog meer opvalt. Lijsttrekker Albaer Hillen geeft lachend toe dat het geen breekpunt zal worden tijdens de onderhandelingen. Het CDA vindt dat de gemeente carnavalvierend Nijmegen moet faciliteren waar kan. Uit het programma van de VVD blijkt dat de lokale brandweer en ambulance op tijd moeten zijn als je ze nodig hebt. Vrij logisch zou je zeggen. Hayke Veldman, lijsttrekker van de VVD vindt dat natuurlijk ook. 'Doen wat nodig is.' Halverwege het debat komt de VVD'er wat losser en komen de handen ook uit zijn zakken. Servicekosten De enige vrouwelijke deelnemer aan het debat, Giselle Schellekens van de Partij van de Arbeid, laat zich niet in een hoekje drukken door de mannelijke overheersing. In een reactie op een vraag uit het publiek over de kamerhuur laat ze weten dat haar partij voorstander is van een kader voor de servicekosten. ‘Voor de huurprijs van bijvoorbeeld een studentenkamer is die er wel, maar voor gas, water, licht nog niet.’ De tijd vliegt Naast de tram komen onderwerpen als de huurteams, een mogelijk quotum voor kamerbewoning en natuurlijk de te dure groene afvalzakken aan bod. Het publiek heeft geen enkele moeite om de twee uur lange zit vol te houden. Af en toe wordt er flink gelachen om grapjes van de sprekers en de soms opmerkelijke standpunten. De tijd vliegt voorbij en overal op de tribune wordt er gediscussieerd over de argumenten van de politici. Veel studenten hebben hun stemkeuze nog niet gemaakt, wel wordt duidelijk wie volgens velen de beste debater is: ‘Ik weet nog niet op wie ik ga stemmen, maar Mark Buck vind ik echt goed’. De lijsttrekker van het CDA werd aan het einde van het debat dan ook met 71 stemmen verkozen tot beste debater. Het programma werd afgesloten door Hanneke Hendrix, die tijdens het debat zeven korte columns (.pdf) schreef. Haar slotzin is een citaat van Albaer Hillen in de discussie rondom de dure groene vuilniszakken: ‘wie goed scheidt, wordt beloond’. Lees hier meer over de uitslag van het debat.

 

Iedere twee weken rakelt ANS herinneringen op door een artikel uit de archieven te plukken. Deze week in de nostalgische rubriek: interview met Pim Fortuyn

Wie inmiddels niet heeft gehoord over de roep van Wilders om 'minder Marokkanen', leefde onder een grote steen. Het gevolg: iedereen wil laten horen hoezeer hij meent dat Wilders zijn mond moet houden, of juist vindt dat hij het recht heeft dergelijke uitlatingen te doen. Discriminerend of niet, de zoveelste discussie over de vrijheid van meningsuiting is hiermee wel losgebarsten.

Wie een dergelijke discussie volgt zal vaak de naam 'Pim Fortuyn' voorbij zien komen. Niet geheel onbegrijpelijk, aangezien Fortuyn zich niet onthield van stevige uitspraken over allochtonen en de Islam ooit betitelde als een 'achterlijke cultuur'. ANS interviewde Fortuyn in 2001, toen hij nog aan het begin van zijn korte politieke carrière stond.

Lees hier het interview uit de oktober-ANS van 2001:

Onlangs werd Pim Fortuyn gepolst voor het lijsttrekkersschap van Leefbaar Nederland. Fortuyn hapt gretig toe, want wenst zo snel mogelijk minister-president van Nederland te worden. 'Professor' Pim over zijn aanstaande politieke carrière, zijn imago en vermeende vreemdelingenhaat: 'We gaan die asielzoekerscentra léégmaken.'

Tekst: Marjolijn Visser

Woensdagmiddag in Rotterdam Blijdorp. Butler Herman schenkt ons thee in Wedgewood-theekopjes. We bevinden ons in het Palazzo di Pietro: kantoor annex woonhuls van Pim Fortuyn (53). Jullie zijn nog niet aan de beurt!' Door twee openstaande schuifdeuren vangen we de eerste glimp op van de heer Fortuyn. De kleur van zijn das past precies bij de frèle stoeltjes waarin we zitten. Dan gaat de telefoon en Fortuyn neemt op. Een vrouw aan de lijn voor een interview, waar moet ze dan zijn? 'Dat is het G.W Burgerplein, mevrouw,' zegt Fortuyn. Zij verstaat hem niet. 'Het G.W. Burgerplein', herhaalt hij. Ze verstaat hem nog steeds niet en Fortuyn begint zich op te winden. 'Het G.W. Burgerplein, zeg ik u. Mevrouw, dit is verschrikkelijk, ik articuleer perfect en u verstaat mij niet? Het G.W BURGERPLEIN!' Zijn stem schalt door de ruimte. Onze theekopjes rinkelen vervaarlijk. Beheerst legt Fortuyn de hoorn op de haak en kijkt ons aan.

Dag meneer Fortuyn, u heeft het druk de laatste tijd? 'Ja, dat kun Je wel stellen Maar dat gaat wet weer over.'

Zeker met name na uw aankondiging minister-president te willen worden? Nou, na mijn aankondiging dat ik de politiek in ga. Of ik minister-president word, moet nog blijken. Maar dat is wel de ambitie, ja.'

Heeft u dat altijd al geambieerd? 'Nee, natuurlijk niet. Ik ben ook nog een tijdje kind geweest. Toen ik jong was, wilde ik stuurman worden op de grote vaart. En ik kom uit een katholiek milieu, dus toen ik héél jong was, wilde ik paus worden. 'Politiek heeft me wel altijd geïnteresseerd. Na mijn eerste studiejaar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam werd ik al actief in de studentenbeweging, iedereen die iets voorstelde deed dat. Ik ben ook zestien jaar lid geweest van de PvdA. Tijdens mijn hoogleraarschap in Groningen had ik wel de mogelijkheid het wat serieuzer aan te pakken, ik had de gemeenteraad in gekund. Maar de ambitie ontbrak.'

En nu is die er wel? 'Nou ja, dat moet u niet zo uitleggen. Kijk nou eens naar mijn leven zoals het nu is. Ik ben niet rijk, maar wel bemiddeld. Voor het geld zou ik geen minister-president worden. Dat verdient maar 192.000 gulden per jaar, daar kan ik dit tentje niet van draaiende houden, dat begrijpt u. Het voelt veel meer als iets religieus. leder mens heeft een opdracht in het leven en ik voel dit op het moment als mijn bestemming. Dat is iets anders dan een streven naar macht of geld.'

'Waarom zou juist u de aangewezen persoon zijn voor de functie van minister-president?' Dat moet u aan God vragen Niet aan mij.'

Heeft u daar geen ideeën over? 'Nee. Ik vind ook dat ik daar helemaal geen ideeën over hoef te hebben.'

Maar u vindt uzelf er wel geschikt voor? 'Ja. Anders zou ik het niet doen.'

Dan moet u toch ook bepaalde ideeên hebben waarom juist u daar geschikt voor bent? 'Ja, maar daar schrijf ik boeken over! Doe je huiswerk eens even! Dit is een veel te algemene vraag, vind je ook niet?'

Nee, dat vind ik niet. Ik wil graag van u horen waarom u geschikt denkt te zijn voor deze functie. U zei in Carp: "Kent u iemand die meer geschikt is voor dit ambt dan ik?" Dan moet u toch ook kunnen beargumenteren waarom? 'Omdat ik denk dat Nederland behoefte heeft aan een onderwijzer. Aan iemand die mensen betrekt bij het beleid, uitleg geeft, maar vooral: hen er zelf verantwoordelijk voor maakt. Ik wil in de politiek een beweging op gang brengen waarmee het land weer wordt teruggegeven aan het volk. Dat de overheid weer van de mensen zelf is, niet een orgaan dat tegenover hen staat en waar ze al hun klachten en wensen kunnen deponeren.'

Hoe ziet u dat concreet? 'Hoe bedoelt u? Zo concreet als ik het nu zeg. Dus dat jij ook eens je handen uit je mouwen steekt als burger. Dat je in een schoolbestuur gaat of in een activiteitencommissie. Dat je in het buurthuis actief bent, in het ziekenhuis gaat helpen. Kortom: iets verder denken dan ikke ikke en de rest kan stikke.'

Waarom Leefbaar Nederland? 'Omdat dat langskwam. En om geen andere reden.'

Wat wordt uw eerste politieke daad, als minister-president? 'Het opstellen van een regeringsverklaring, dat ligt al vast.'

Ja goed, maar wat zou u als eerste willen veranderen? 'Ik heb drie punten. Daar ga ik ook campagne op voeren. Ten eerste is dat rigoureuze sanering en herstructurering van de complete publieke sector. Dan moet u dus denken aan onderwijs, zorg en politie. Deze wil ik omturnen van aanbodsgericht en -gestructureerd, zoals ze nu is, naar vraaggericht en vraaggestructureerd. Om het heel concreet te maken: 25 procent van de bureaucratie en het management moet eruit.' Het tweede punt is het vreemdelingenbeleid. Met land moet echt op slot. Vol is vol. We moeten het voorbeeld van Denemarken volgen en een quotum instellen: per jaar maximaal tienduizend mensen naar binnen, in plaats van de huidige honderdduizend. Dat is dus een aanzienlijke reductie, die onmiddellijke sluiting van asielzoekerscentra inhoudt. Ze worden nu uitgebreid, ik wil er juist een heleboel dicht.'

Waar laat u al die mensen dan? 'Die moeten weg. Afvloeien dus. De procedures moeten snel worden afgehandeld: wie hier niet mag blijven, moet onmiddellijk weg en wie wel mag blijven moet zo snel mogelijk integreren. Dus we gaan die asielzoekerscentra léégmaken. En het geld dat we overhouden, momenteel gaat er zo'n zeven miljard om in deze belachelijke industrie, maken we direct over aan de Hoge Commissaris van de vluchtelingen, de heer Lubbers. Die mag daar dan echte vluchtelingen mee gaan helpen.' 'Punt drie is het energiebeleid. Als de liberalisering van de energiemarkt verder doorgaat: Borssele open en een studie naar een tweede kerncentrale. Wij halen nu een kwart van onze energiebehoefte uit kerncentrales in Frankrijk en Duitsland, dan kunnen we onze eigen energieproducenten niet vertellen dat ze geen kernenergie mogen produceren. Of we kiezen voor een niet-kernenergiestroom, maar dan komt er hier ook geen procent kernenergiestroom meer naar binnen.'

Wie stelt u aan als ministers? 'Ach mevrouw, zover zijn we nog helemaal niet.'

Wat vindt u van de politiek van Wim Kok? 'Vreselijk. Veel mensen vinden het geweldig, maar ik ga ervan over mijn nek. Die man betrekt ons nergens bij, stelt ons altijd voor voldongen feiten. Zijn eerste visie moet ik nog vernemen. Het is een man die niets schrijft, geen redevoeringen houdt. Kijk, een politicus heeft, zeker als hij in de regering zit, twee taken. Ten eerste is dat vorm geven aan en stimuleren van het politieke debat. Een man als Bolkestein kon dat voortreffelijk. Kok heeft daar niets aan gedaan. Ik kan geen punt noemen dat hij op de agenda heeft gezet. Ten tweede is dat machtsvorming: zorgen dat wat je vindt ook wordt uitgevoerd. Dat kan Kok dan weer wel, zij het op een volstrekt ondoorzichtige manier.'

Ondanks zijn credo van transparantie. 'Daar is gewoon niks van waar! Hij is haast erger dan Lubbers! In feite maken we nu Lubbers-5 mee. Het wordt tijd dat daar eens een einde aan komt, dus ik ben blij dat Kok weggaat. Maar ik vind het heel jammer dat ik niet met hem in het strijdperk mag treden,want dat had ik graag gedaan.'

Is uw aangekondigde politieke carriere volkomen serieus of is het ergens ook een spel? Nee hoor, het is absoluut geen spel. Daar is het te serieus voor. Maar je moet er natuurlijk wel lol in hebben, anders vreet het energie. Zo'n verkiezingscampagne bijvoorbeeld, dat lijkt me ontzettend leuk. Dat hele gedoen: op televisie verschijnen, debatteren, geestig zijn, op het scherpst van de snede discussieren. Hartstikke leuk!'

U komt graag op televisie? 'Nou, niet zomaar. Het moet u wel opvallen dat ik daar ontzettend selectief in ben. Maar als in een goede setting is tv natuurlijk een prachtig medium, het bereikt ontzettend veel mensen.'

Wat vindt u van alle media-aandacht de laatste tijd? 'Vermoeiend. Nu is het moeilijk; ik zit in een soort niemandsland en heb daarom geen staf om me heen. Ik moet het allemaal ze!f doen. Dat verandert straks natuurlijk allemaal. Dan gaat die telefoon niet meer constant, dat zou een hele bevrijding zijn.'

Bent u tevreden over hoe u tot nu toe bent geportretteerd?

...

Door de gunstigste feiten op een zo mooi mogelijke wijze in te kaderen, proberen politici het nieuws te halen en stemmen te scoren. ‘Je moet nooit liegen, maar het is wel mogelijk niet de hele waarheid te vertellen.’ Tekst: Auke van der Veen en Annemarie Verschragen Illustratie: Jurgen Tesselaar Dit artikel verscheen eerder in de maart-ANS Hoe lijkt een miljarden euro’s duur, groot, grijs gevechtsvliegtuig opeens interessant voor Nederlandse gezinnen? Door te focussen op het belang van werk in plaats van de militaire consequenties probeert het CDA de Joint Strike Fighter (JSF) aan de man te brengen. Zeker nu de campagnes voor de Provinciale Statenverkiezingen weer losbarsten, willen politici zoveel mogelijk aandacht krijgen en hun standpunten in een positief daglicht zetten. Beeldvorming is door de toenemende hoeveelheid zwevende kiezers alleen maar belangrijker geworden. Welk beeld het nieuws haalt, is het resultaat van een spel tussen de media en de politiek. Politici proberen te overtuigen met mooie verhalen, goede oneliners en aanvallen op anderen, terwijl de media op zoek zijn naar prikkelende primeurs. Zogeheten spindoctors spelen hier zo goed mogelijk op in. Wat is spinnen eigenlijk? Hoeveel macht heeft de media in ons democratische stelsel en hoe eerlijk is het verhaal dat wij horen? Stofzuigerpolitiek Wie aan spindoctors denkt, heeft al snel het Amerikaanse beeld voor zich met gelikte mannen die strategieën uitdenken en speeches schrijven voor Obama. De term spinnen komt oorspronkelijk dan ook van het Engelse woord voor verdraaien. In Nederland zijn de meeste spindoctors echter ‘slechts’ partijgerelateerde communicatieadviseurs die zich ook met inhoud bezighouden. Toch heeft spinnen het imago dat politici de waarheid zo gunstig mogelijk neerzetten en aanpassen om stemmen te winnen. Jack de Vries, voormalig spindoctor van het CDA, nuanceert dit: ‘Met spinnen probeer je de partij die je vertegenwoordigt beter over het voetlicht te brengen in de media. Daarnaast wacht je niet tot de journalist bij jou komt, maar ga je boven op de actualiteit zitten.’ De Vries legt het verschil tussen spindoctors en voorlichters uit aan de hand van stofzuigers: ‘Het is mogelijk om je eigen stofzuiger aan te prijzen, het voorlichten, maar je kunt tegelijkertijd ook focussen op het nadeel van de stofzuiger van een ander merk. Bijvoorbeeld: voor merk A zijn overal stofzuigerzakken te koop. Merk B maakt misschien minder lawaai, maar stofzuigerzakken ga je nergens vinden.’ Een belangrijk onderdeel van het spinnen is het framen. De mens heeft inkadering nodig om de wereld te begrijpen. Het is de kunst om de voor jou gunstigste feiten, woorden en voorbeelden te gebruiken als kader om de doelgroep te overtuigen. Renée Broekmeulen, een speechschrijver die werkte met onder andere Wouter Bos en Jan Kees de Jager, vertelt: ‘Door de juiste feiten te benadrukken kun je mensen heel goed beïnvloeden. Zo haalde een Russische journalist de mislukte voorbeelden van militair ingrijpen in Vietnam en Afghanistan aan als reden waarom de Amerikanen zich nu niet met Oekraïne moeten bemoeien. Dat klinkt overtuigend, maar is door enkel het noemen van onsuccesvolle voorbeelden heel selectief.’ Succes verzekerd Spinnen kan ervoor zorgen dat het gekozen publiek op een bepaalde manier naar een onderwerp gaat kijken. In hoeverre is dit effectief? Volgens Communicatiewetenschapper Rens Vliegenthart is het effect van spinnen lastig te meten. Het speelt zich achter de schermen af en werkt heel vaak ook niet. Een goed voorbeeld van een geslaagde spin is de verkiezingscampagne van 2006. Uit een onderzoek bleek dat Bos op veel punten hoger scoorde dan Jan-Peter Balkenende, behalve op betrouwbaarheid. Het CDA begon elke dag een draaipunt van de PvdA te publiceren om dit uit te spelen en haar een onbetrouwbaar imago te geven. Vandaag de dag staan de PvdA-ers nog steeds bekend als draaikonten. In hoeverre dit succes de verdienste is van de politicus, een spindoctor of de media, is moeilijk te zeggen. Uit onderzoek blijkt dat framen wel effectief kan zijn. Door de hoeveelheid zwevende kiezers is beeldvorming steeds belangrijker geworden, maar de meesten weten al wel of ze links of rechts gaan stemmen. Welke partij het uiteindelijk wordt hangt af van hoe de partijleider in de publiciteit komt. Vliegenthart: ‘Het effect van framen gaat niet om 25 zetels, maar kan wel het verschil maken. Zo werd Diederik Samsom tijdens de laatste verkiezingen in de media neergezet als winnaar, waardoor hij door het publiek ook steeds meer zo werd gezien.’ Spinstrategieën De vorm van de spin is ook belangrijk voor het succes ervan. Broekmeulen: ‘Bij speeches gaat het eigenlijk niet om de feiten, maar om hoe je je argumenten brengt: met het juiste voorbeeld, met de juiste anekdote, of met de juiste verwijzing naar een deskundige. We zorgen dat het verhaal bij het publiek past, logisch wordt opgebouwd en met passie wordt gebracht, waardoor het overtuigend wordt. Het gebruik van retorische trucjes als metaforen, drieslagen en anaforen versterken dit effect.’ Hier zit echter wel een grens aan: ‘Ik zou voor iemand als Onno Hoes pareltjes kunnen schrijven, maar dat is voor de zwijnen, niemand vertrouwt die man meer.’ Volgens De Vries moet een succesvolle spin tevens gebaseerd zijn op facts and figures: ‘De JSF als economisch project framen is alleen overtuigend als je kan aantonen dat het daadwerkelijk banen oplevert.’ Trends vormen een ander aandachtspunt. De Vries: ‘Tijdens een crisis maken mensen zich zorgen over werkgelegenheid, daar moet je op inhaken.’ Een voorbeeld van een frame dat goed werkt is human interest, waarbij een onderwerp zo persoonlijk mogelijk moet worden gemaakt. Je kunt hierbij denken aan het personaliseren van een uitzetting door de in Angola geboren Mauro erbij te halen. Een ander effectief frame is het creëren van een conflict. Vliegenthart: ‘Journalisten zijn dol op tegenstellingen en dat weten politici dondersgoed.’ Door te stellen dat GroenLinks de strijd aan gaat met de D66, pastte fractievoorzitter Bram van Oijk dit frame succesvol toe. De uitspraak was vervolgens overal in de media terug te vinden. Framen wordt dus zowel door politici als media gebruikt. Vliegenthart waarschuwt dat tegenstellingen in ons meerpartijenstelsel wel gevaarlijk kunnen zijn: ‘Als je iemand aanvalt met wie je later nog moet samenwerken, kom je onbetrouwbaar over, om succes te hebben is het dus belangrijk je tegenstander goed te kiezen.’ Eerlijkheid duurt het langst De media hebben een grote invloed op hoe wij de politiek zien. Hoe eerlijk en democratisch is het verhaal dat de burgers krijgen? Is het beeld dat de politiek en de media geven wel volledig genoeg om als burger juist te kunnen oordelen? Politiek filosoof Marin Terpstra merkt op dat retorica al zo oud is als de politiek en dus niet per se ondemocratisch hoeft te zijn: ‘Je kunt het ook omdraaien: de burgers in een democratie bepalen wat ze van politici geloven of niet. Dat niet één keer in de vier jaar bij verkiezingen, maar dag in dag uit. Politici zijn als de dood in de fout te gaan. Dat zij adviseurs nodig hebben, of in het bijzonder spindoctors, zegt misschien wel iets over de kwaliteit van de politici van tegenwoordig en over de eisen die burgers aan ze stellen. Dat politici niet altijd eerlijk zijn, komt misschien ook wel omdat de burgers de waarheid liever niet horen.’ Vliegenthart is genuanceerder:‘Het is lastig om eerlijkheid te definiëren en dus ook lastig om de berichtgeving daarmee te vergelijken. Eerlijk is misschien om het over de inhoud te hebben, of over hoe het politieke spel in elkaar zit. De balans is lastig te bepalen. Als je naar Nederland kijkt, doen wij het zo slecht nog niet.’ Broekmeulen vult aan: ‘Wat is waarheid? Eerlijkheid is ook een truc, die veel wordt gebruikt door Wilders: “Ik vertel het echte verhaal.” Volksvertegenwoordigers leggen hun beslissingen uit en moeten daarover niet liegen. Het is wel mogelijk om niet de hele waarheid te vertellen. Burgers en journalisten hebben daarom de taak kritisch te blijven en door te vragen. Hans Kriek, schrijver van het boek De Patatbalie, wijst op het gevaar van het schaduwspel dat politici en journalisten spelen. Beide partijen zijn afhankelijk van scoren en maken daarom dealtjes: als jij mij een primeur geeft, kom je positiever in de media. Kriek vindt in deze oneerlijke verborgenheid een groot gevaar schuilen: ‘Terwijl de media heel erg machtig zijn en mensen kapot kunnen maken, kan iedereen zich journalist noemen en worden bronnen amper gecheckt.’ Eerlijk of niet, omdat de wereld te complex is om volledig te beschrijven, is framing niet te voorkomen. Wel kun je zien dat de hoeveelheid objectieve feiten steeds meer is afgenomen. Nederland is echter niet zo gericht op beeldvorming als Amerika en dat gaat door ons politieke stelsel ook niet gebeuren. Vliegenthart: ‘Het is ook belangrijk je te realiseren dat beleid op de achtergrond gewoon doorgaat. Als je de media volgt, krijg je het beeld dat Rutte in zijn eentje de hele economie kan veranderen, politici creëren dat beeld graag, maar dat is onzin.’ De Vries beaamt dit: ‘Veel belangrijke wetgeving is niet sexy en haalt daarom de media niet. Wat je in het journaal ziet, is het topje van de ijsberg.’ Klik hier voor de overige artikelen uit de maart-ANS.