ANS

Heeft België zijn langste tijd gehad? De formatie duurde op 1 februari precies 232 dagen, een Europees record. Een splitsing is dichterbij dan ooit. Een Vlaamse en een Waalse fractievoorzitter over de toekomst van hun land.

Tekst: Henk Strikkers en Mickey Steijaert Foto's: Joeri Pisart en Henk Strikkers

Jan Jambon

In 2005 maakte Jan Jambon (50) de overstap van het bedrijfsleven naar de politiek. Hij richtte de Brasschaatse afdeling van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) op. In vijf jaar werkte hij zich op tot wethouder van die gemeente en leider van de grootste fractie in de Kamer. Bij de laatste verkiezingen in juni 2010 was zijn partij de grote winnaar. Met 27,8 procent van de stemmen in Vlaanderen gaven de Nederlandstalige kiezers een duidelijk teken af. Tijdens haar campagne profileerde de N-VA zich als tegenstander van het huidige federale systeem en uitgesproken pro-Vlaanderen. Gedurende de daaropvolgende regeringsonderhandelingen werd de partij al gauw verweten niet tot een akkoord bereid te zijn.

Hebben de Vlamingen in het verleden te vaak toegegeven aan de Waalse politieke wensen? ‘Absoluut, wij moeten niemand een verwijt maken. Alleen een mea culpa is op zijn plaats. De Vlamingen zijn schuldig aan de totstandkoming van ons wettelijke kader. Dat is een politiek gedrocht. Om belangrijke hervormingen door te voeren heb je naast een tweederde meerderheid in het parlement ook nog de meerderheid aan beide zijden van de taalgrens nodig. Stel dat mijn partij morgen alle Vlaamse zetels tot haar beschikking krijgt, dan kunnen de Walen alsnog alles blokkeren.’

Waarom zijn juist nu hervormingen nodig? ‘De twee delen waaruit dit land bestaat zijn volledig uiteen gegroeid. Allereerst zijn de media, de publieke opinie en de politieke partijen gesplitst. Daarnaast zijn beide economieën totaal verschillend. Onze economie lijdt onder vijftigplussers die te rap uit het arbeidscircuit verdwijnen. De Walen hebben vooral last van structurele werkloosheid. Er zijn duizenden families die al drie generaties werkloos thuis zitten. Dat zijn twee ziektes die verschillende remedies nodig hebben. In de huidige structuur kunnen we echter slechts één beleid voeren. Dit is maar één voorbeeld, ook over gezondheidszorg en justitie denken wij heel anders dan de Franstaligen.’

Welke hervormingen wenst de Vlaming? ‘De politieke partijen zijn daarin duidelijk. De christendemocraten en liberalen willen naar een confederaal systeem zoals Groot-Brittannië. Wij en het extreemrechtse Vlaams Belang wensen uiteindelijk een volledige splitsing. Samen vertegenwoordigden die vier partijen driekwart van de Vlamingen bij de vorige verkiezingen. ‘Wij zijn democraten en weten dat er vandaag de dag geen meerderheid is voor het einde van België. Toch denken we dat het zover gaat komen. Vooral wanneer we nog lang onderhandelen zonder vooruitgang te boeken. Dat is het rare van ons systeem, kleine staatshervormingen zijn heel moeilijk te realiseren, terwijl een splitsing in een middag kan gebeuren. ‘Voor ons is een staat geen doel, maar een middel. Het middel België werkt nu niet, dus moet men aan andere middelen denken. Met de Europese Unie en de deelparlementen zijn die al voorhanden. Wij willen niet alles splitsen: defensiezaken kunnen veel beter aan Europa worden overgedragen. Justitie, gezondheidszorg en arbeidsmarktbeleid kunnen we in Vlaanderen goed zelf regelen.’

Gaat Wallonië er wel op vooruit bij een splitsing? ‘Ik gebruik altijd het volgende voorbeeld. Iemand die in een gehandicaptenkarreke zit en voortgeduwd wordt door een zuster krijgt geen impuls iets te veranderen, ongeacht of hij zou kunnen leren lopen. In België zijn wij de zuster die de Walen in het karreke voortduwen. Wij betalen hun uitkeringen. Wij zijn best bereid om de Franstaligen te leren lopen en op eigen benen te leren staan. Aan de andere kant van de taalgrens is die intentie er echter niet. Daar blijft men maar op de Parti Socialiste stemmen die iedere hervorming tegenhoudt.’

Is dat ook de reden van uw grote verkiezingssucces? ‘Wij stellen die mentaliteit inderdaad aan de kaak en doen dat voor de gewone man op een geloofwaardige manier. We zijn best bereid te onderhandelen en compromissen te sluiten, maar er is voor ons wel een minimumeis. Onze houding is net zo koppig als die van de Walen.’

Kan de N-VA regeren zonder staatshervorming en toch geloofwaardig blijven? ‘Als we dat zouden doen zou er twee dagen applaus zijn, maar daarna begint het gezanik. Je moet immers het non-beleid van de laatste drie jaar voortzetten. Zonder staatshervorming kunnen we geen kant meer uit. Al onze voorstellen worden geblokkeerd en burgers zullen niet merken dat we iets hebben kunnen veranderen. ‘Aan de andere kant lopen we ook ongelooflijke risico’s als we te lang vasthouden aan onze eisen. Dan raken we in nog zwaarder economisch weer en zeggen kiezers: “We hebben wel gewild dat ze hervormingen gingen doorvoeren, maar ook niet dat we in de problemen komen.” Uiteindelijk let de Vlaming toch op zijn portemonnee bij verkiezingen. Vlamingen zijn lamme goedzakken en geen revolutionairen.’

Olivier Deleuze

Als fractievoorzitter van een kleine Waalse partij mag Olivier Deleuze (56) blij zijn dat hij mee mag praten over de toekomst van België. De Brusselaar met imposante snor en oorbel was drie decennia geleden één van de oprichters van de Franstalige groene partij Ecolo. Negen jaar zat hij in het parlement en in het begin van deze eeuw was hij een regeerperiode staatssecretaris van Energie en Duurzaamheid. Ecolo is een partij die langzaam groeit en naar eigen zeggen altijd bereid is compromissen te sluiten. Samen met haar Vlaamse zusterpartij Groen! vormt zij als enige duo één fractie in het Belgische parlement. Een splitsing is voor Deleuze dan ook een doemscenario: ‘Ik hou van dit surrealistische land.’

Welke problemen moeten als eerste worden opgelost? ‘Dat zijn er drie. Allereerst is de omvang van de sociale zekerheid in België veel te groot. Die begroting bedraagt 70 miljard euro. De inkomsten van een gemiddeld gezin bestaan voor 30 procent uit uitkeringen en in Wallonië ligt dat percentage nog veel hoger. Dat is te veel van het goede. De Franstaligen kunnen er niet op rekenen dat Vlamingen blijven betalen voor hun uitkeringen. Toch moet de solidariteit tussen rijk en arm op een of andere manier behouden blijven. ‘Ten tweede is er in Europa een angst voor globalisering, waardoor volkeren zich naar binnen richten. Burgers denken dat ze totaal geen invloed meer hebben en dat politici maar wat aanmodderen. Die angst uit zich in ieder land anders. In Nederland hebben jullie de nationalistische Geert Wilders. En in België zijn er vanaf de oprichting in feite twee landen met twee culturen, die zich beide naar binnen keren. Vanuit Vlaanderen vraagt men al jaren om meer autonomie, waarop de Walen altijd “nee” hebben gezegd. Hoe vaker ze weigerden, hoe sneller Vlaams-nationalistische partijen stegen in de peilingen. De grootste partij in België is nu een democratische nationalistische partij. Dat is heel gevaarlijk, want nationalisme is oorlog. Onze landen hebben zeventig jaar geleden gemerkt wat er gebeurt wanneer men denkt in termen van: “Indien wij onder ons zijn, zou het beter zijn”. ‘Tenslotte is er ook nog eens deze bizarre stad waar ik ben geboren. Hier wonen een miljoen mensen, waarvan pakweg 100.000 Nederlandstaligen, 600.000 Franstaligen en nog zo’n 300.000 allochtonen. Dat zijn stuk voor stuk mensen, terwijl in de politiek over Brussel wordt gepraat als een institutioneel pingpongballeke waar dan weer de Vlamingen en dan weer de Walen over beslissen. Deze stad is de hoofdstad van ons land, terwijl er bijna geen Nederlandstaligen wonen. Daardoor is het moeilijk een balans te vinden tussen politieke invloed vanuit Vlaanderen en Wallonië.’

Hoe zou u die problematiek rond Brussel oplossen? ‘Dat ga ik je niet zeggen. Ofwel kan ik het partijprogramma voorlezen en daar help ik je niets mee. Ofwel vertel ik je welk compromis voor mij mogelijk is waardoor ik politiek tandeloos word. Ik kan je dus alleen maar bullshit antwoorden. Welke bullshit wil je horen? Er moeten compromissen gesloten worden, maar dit dient achter gesloten deuren te gebeuren.’

Denkt u dat iedereen een compromis nastreeft? ‘Dat is de grote vraag. Daar weten wij het antwoord ook niet op. De onduidelijke factor is de N-VA. Willen zij een compromis? Wij vermoeden dat ze dat zelf ook niet weten. Die partij is in 2001 gesticht en iets minder dan tien jaar later is ze de grootste van het land. En nu moeten ze onderhandelen met andere partijen die al decennialang in het parlement zitten. Bovendien bespreken ze zaken waar ze in verkiezingstijd zeer uitgesproken over waren en veel kiezers mee naar hun partij trokken.'

Verwijt u het uzelf dat de N-VA zo groot is geworden? ‘Ik verwijt het mezelf niet. Wij zijn altijd bereid geweest een compromis te sluiten. Andere Walen hebben te lang achterover geleund en de indruk gewekt zichzelf niet economisch te willen verbeteren. Ze teerden veel te lang op Vlaamse centen. Nu is dat veranderd, maar kunnen we een hervorming van België niet meer tegenhouden.’

Hoe moet het nu verder? ‘Ik weet het niet. Niets is onmogelijk. Ik denk niet dat er politici zijn die naar nieuwe verkiezingen streven. Er is namelijk geen enkele partij die de resultaten kan voorspellen. ‘Een zakenkabinet van partijlozen lijkt mij ook onlogisch. Nederlandstaligen zijn bang dat hervormingen dan net als voorheen op de lange baan worden geschoven. Dat is in het verleden ook steeds gebeurd. Voor ons zou zo’n regering echter geen probleem zijn. ‘Een splitsing van België is nog heel ver weg. De Europese Unie zou dat nooit accepteren, want in Schotland, Catalonië, Baskenland en andere opstandige regio’s zou het ook rumoerig worden.’ ‘Ik denk dat er nog meer chaos gaat komen. Maar is dat erg? Voor de VN heb ik in Kenia gezeten. Daar slaan verschillende volkeren elkaar de kop in. Hier is geen sprake van geweld. We hebben elektriciteit, er komt water uit de kraan en de staat functioneert. De chaos is naar Belgische maatstaven hoog, maar internationaal stelt die niks voor. Alle opties zijn nog steeds open, maar wees gewaarschuwd. Degene die zegt: “Ik weet wat er gaat gebeuren”, is degene die er het minst van weet.’

Kadertje - België bestaat uit drie gewesten: Vlaanderen, Wallonië en het Brussels gewest. Tevens bestaan er drie gemeenschappen: een Nederlandstalige, een Franstalige en een Duitstalige. - Elk gewest en elke gemeenschap heeft zijn eigen regering. De regeringen van Vlaanderen en de Nederlandstalige gemeenschap zijn samengevoegd. Daarnaast is er nog een nationale regering. - Omdat de verkiezingen per gewest plaatsvinden, bestaan er geen nationale partijen, enkel Vlaamse en Waalse. In het parlement werken partijen met hetzelfde signatuur wel vaak samen. - Zo kan het zijn dat N-VA met 27 van de 150 zetels de grootste partij is, maar de Vlaamse en Waalse socialisten gezamenlijk 39 zetels hebben. De liberalen hebben samen 31 zetels, de christendemocraten 26 en de groenen 13. Het Vlaams Belang, dat niet samenwerkt met een Waalse partij, heeft 12 verkozenen. - Een Belgische splijtzwam is het kiesdistrict Brussel-Halle-Vilvoorde. Dat is de enige plek waarbinnen zowel op Nederlandstalige als op Franstalige partijen kan worden gestemd. - Waar vroeger de verhouding tussen Walen en Vlamingen strikt vastgelegd was, zijn de Franssprekenden de laatste decennia sterk in aantal toegenomen. Nederlandstaligen hebben het gevoel dat de Franstaligen hen in dit gebied proberen te overheersen.

Klik hier voor alle artikelen van de ANS uit februari 2011.