ANS

JacobTV speelt met Amerikaanse media. Hij selecteert uitspraken van beroemdheden, politici en nieuwsreporters en zet die ritmisch op de tonen van een opgewekt blazersensemble voor zijn non-fictie-opera The News. ‘Eigenlijk ben ik nooit geïnteresseerd geweest in opera.’

Tekst: Cecile Vermaas en Pleunie de Wild Foto's: Pleunie de Wild

In het kunstzinnige café van Theater Mozaïek in Amsterdam ontmoet ANS componist Jacob ter Veldhuis (61), beter bekend als JacobTV. ‘Jullie treffen me in een ontzettend drukke periode.’ De nieuwste versie van zijn opera The News - The Peace Edition gaat twee dagen na deze ontmoeting in première bij vliegbasis Soesterberg. The News is een reality-opera die verschillende kunsten verenigt zoals bij iedere opera, maar geen gebruik maakt van een fictief verhaal. Leidraad van zijn show is namelijk een mix van korte tv-fragmenten die op een levensgroot beeldscherm boven het podium worden vertoond. Zowel beeld als geluid van filmpjes wordt constant herhaald. Op het podium speelt een blazersensemble uptempo afwisselend vrolijke en boosaardige noten. Zij worden vergezeld door twee als nieuwslezeres verklede zangeressen, één klassiek geschoolde en één gespecialiseerd in Indiase rap. Het overweldigende werk is de hele wereld al rond geweest en wordt bij elke locatie een beetje aangepast. Zo kon een fragment van de Paus niet ontbreken in de Italiaanse editie. Er werden al ruim duizend shows gedaan, waarin onder andere een shot van Lady Gaga te bewonderen was: ‘My inspiration is media culture and an obsession with fame.’ Die laatste vier letters springen groots en neon-roze gekleurd in beeld op het achterdoek van het podium.

Blues als inspiratie Jacob heeft al een indrukwekkende carrière achter de rug. Bij zijn afstuderen aan het conservatorium in Groningen in 1980 ontving hij de Nederlandse Prijs voor Compositie. Zijn werk is uitgevoerd door onder andere het Koninklijk Concertgebouworkest en vele choreografen maken gebruik van zijn muziek. Een hoogtepunt uit zijn loopbaan was een driedaags festival dat in New York ter ere van JacobTV werd gehouden, genaamd Grab it! The music of JacobTV. Jacob legt uit waar deze passie voor muziek vandaan komt: ‘Componeren zat er van jongs af aan al in. Ik hield al vroeg van Bach en Beethoven en schreef op mijn tiende al partituurtjes. Ik snapte helemaal niet hoe dat werkte, maar voelde een drang om het doen. De eerste keer dat ik een symfonisch concert zag, dacht ik: “Wat is dit voor ongelooflijke muziek? Ik wil ook zoiets.”’ Als zestienjarige begon Jacob zich te identificeren met de oude, Amerikaanse bluesmannen. ‘Ik zette me daarmee af tegen mijn ouders, want die waren zo oubollig. Ik liet mijn haar tot mijn middel groeien en droomde dat we met bloemetjes de wereld konden verbeteren. Een echte hippie, ja.’

Op water en Brood Jacob’s vader vond dat zijn zoon beter leraar kon worden, omdat met componeren volgens hem geen droog brood te verdienen was. Om zijn vader een plezier te doen deed hij twee studies: Compositie en een opleiding tot muziekdocent. Tijdens zijn studiejaren zat hij in een rock-‘n-rollband. Hun manager wilde met die band Amerika veroveren, maar volgens hem ging dat niet snel genoeg in het huidige tempo. Op een dag kwam hij binnenlopen met Herman Brood. Jacob vertelt over deze blauwe maandag. ‘Herman was een echte podiumpersoonlijkheid. De enorme hoeveelheid charisma die hij bezat was bij mij ver te zoeken. Herman nam daarom mijn plaats in als frontman en ik moest achter de piano. We hebben het twee dagen geprobeerd en toen zeiden de bandleden en ik “Laat Herman maar een andere band zoeken”. We zijn allebei een hele andere weg opgegaan. Ikzelf ben in de ban geraakt van Amerikaanse soundbytes.’ Uiteindelijk bleek dat een hele goede keus te zijn. Met deze geluidsopnames heeft Jacob namelijk eeuwige roem vergaard in Amerika. ‘Toen ik afstudeerde met Compositie brak een periode van zoeken aan. Ik ben eigenlijk een hele introverte jongen, helemaal geen podiumpersoonlijkheid. Pas toen ik ver in de twintig was, besefte ik dat om die reden mijn passie lag bij het componeren.’

Soundbytes en opera Al in de 19e eeuw maakten componisten gebruik van de actualiteit. Schubert gebruikte bijvoorbeeld poëzie van beroemde dichters uit zijn tijd. Jacob legt uit wat die oude gewoonte met zijn werk te maken heeft. ‘Ik gebruik ook hedendaagse gebeurtenissen, alleen heb ik meer interesse voor de rand van de samenleving. Het is een misplaatste nieuwsgierigheid voor junkies en mensen die onder bruggen slapen die bij mij overheerst. Ik word daardoor gegrepen en vind dat ik daar iets mee moet doen. De werkelijkheid ontroert me veel meer dan de mooiste poëzie van de beste dichters. Als ik in de trein of in het vliegtuig zit en ik hoor mensen praten dan denk ik wel eens “Goh wat is dit mooi. Had ik het maar opgenomen.”’ Jacob vindt dat quotes uit talkshows heel geschikt zijn voor het representeren van een samenleving. ‘Jerry Springer is hier een heel goed voorbeeld van omdat hij pakkende, tragikomische zinnen gebruikt. In de woorden van een gast bij een talkshow ligt meer emotie dan een acteur ooit kan spelen.’ De moderne, realistische elementen combineert Jacob graag met klassieke ingrediënten. ‘Daarom heb ik een Indiase rap-zangeres naast een klassieke zangeres gezet. Klassieke stemmen zijn zo lekker kitsch en ik schaam me er niet voor die te gebruiken. Ik ben immers een kind van mijn tijd dus ik vind het een verademing om de popmuziek met zijn hese, ruige en korrelige stemmen te horen. ‘Die ruige stemmen zitten ook in het dagelijkse taalgebruik en dat heeft me altijd geïntrigeerd. De Amerikaanse slang vind ik bijvoorbeeld beeldschoon. Een jaar of tien geleden had ik een repetitie en zat ik met een band te lunchen en ze hadden het over “TV”. Dus ik vroeg: “Who is this ‘TV’?” “That’s you man, sorry, we can’t prenounce your name so we call you ‘TV’.” Die naam heb ik erin gehouden.’

Cultuurshock Er ging een wereld voor Jacob open toen hij in 1995 toegang kreeg tot internet. Wereldwijde contacten bezorgden hem een internationale status die voor hem de deuren naar Amerika openden. ‘Al gauw merkten de Amerikanen via mijn website dat ik interessante dingen deed met hun cultuur: ik gebruikte stukjes uit hun media die lieten zien hoe ik als Europese buitenstander naar hun cultuur keek.’ Jacob vertelt waarom hij van alle landen juist Amerika zo fascinerend vindt. ‘De Verenigde Staten zijn al vanaf de jaren vijftig een stuk interessanter geweest dan het saaie Nederland. Daarom voelde ik me hier zo tot aangetrokken. Hollywood, elektrische gitaren, een grote roze limousine met vetkuiven erin, in Amerika kon dat allemaal. Alleen al om de muziek is Amerika intrigerend.’ Sinds de industrialisatie is volksmuziek in Europa namelijk bijna uitgestorven. De afgelopen 120 jaar zijn in Amerika vanwege de slavernij, vanuit de gospel en de spiritual nieuwe muzieksoorten ontstaan: de jazz, blues en daaruit rock-‘n-roll, country en western en ten slotte hiphop en rap. ‘Ik heb Amerika enorm geïdealiseerd, maar tegelijkertijd was ik ook heel boos op Amerika omdat ze een land als Vietnam platbombardeerden. Een groot deel van de Amerikanen zijn creationisten. Wetenschap op basis van de bijbel? Achterlijk.’

Reality-opera Jacob’s werk is niet goed te categoriseren. Hij klopte voor subsidie aan bij het Filmfonds, maar die kreeg hij niet omdat er geen scenario in zijn stuk zat. Daarna probeerde hij het bij Fonds Podiumkunsten, maar daar voldeed zijn werk niet aan de eisen van een opera, omdat hij geen libretto had. ‘Nee, natuurlijk heb ik geen libretto! Mijn libretto ontstaat door remakes en mijn scenario ontstaat door de clips die ik overal vandaan haal. In die zin is The News een enigszins vernieuwend procedé. Ik ben nooit in opera geïnteresseerd geweest, omdat opera altijd gebaseerd is op een fictief verhaal. Ik wil het graag over de werkelijkheid hebben. Daarom zijn mijn opera’s ook non-fictie.’ De bedoeling van The News is niet om te moraliseren, maar om de werkelijkheid te laten zien. ‘Ik ben een fotograaf die zoekt naar beelden van deze tijd. Ik wil niet oordelen, maar een representatie geven van hoe het in het echt is.’

Terug naar de basis In de toekomst zal deze componist geen orkeststukken schrijven, want volgens hem is het symfonieorkest een uitstervend organisme. ‘Het schrijven van een symfonie is een tijdrovend proces dat niet rendabel is als de uitvoering slechts twee keer wordt gespeeld. ‘Misschien ga ik wel een beetje de spirituele kant op. Ik wil in elk geval terug naar abstractie. Ik gebruik veel multimediatechnieken en dat is heerlijk, maar ik wil weer terug naar de muziek. Het mooie van muziek is voor mij dat het het onbenoembare kan uitdrukken. Je kunt mensen zo ongelooflijk ontroeren, maar ook kwaad maken of laten dansen.’

http://www.youtube.com/watch?v=d9RKAp-57hA Deze video is een voorbeeld van de soundbytes waar JacobTV gebruik van maakt.

Bekijk hier de overige artikelen uit de oktober-ANS.