ANS

Is Rutte de man die het hoger onderwijs gaat maken of breken? 'Het debat over de kwaliteit van het hoger onderwijs is nog maar net begonnen', concludeerde het NRC Handelsblad. Na twee demonstraties en een Maagdenhuis-bezetting is in ieder geval duidelijk dat de staatssecretaris er anders over denkt dan de gemiddelde student. Staatssecretaris Mark Rutte ontvouwt zijn routekaart naar de ideale universiteit. Tekst: Bram Balk Foto's: Persarchief Ministerie van OC&W 'Mark wil je een biertje?' Vriend en vijand staan in de rij voor staatssecretaris van Hoger Onderwijs Mark Rutte (38). We schrijven 25 april 2005. Het HAN-debat, gehouden in de bezielende gewelven van LUX, is voorbij. Over twee dagen keurt de Tweede Kamer het leerrechtenstelsel en de voortekenen zijn gunstig voor de beleidsman. In het debat over de toekomst van het hoger onderwijs kon de oppositie geen potten breken. De HAN-sprekers, onder leiding van voorzitter Marcel Wintels, sneuvelden door onderlinge gekissebis over salarisschalen en irrelevante discussies over experimentele onderwijssystemen. Het Interstedelijk Studentenoverleg en de Landelijke Studentenvakbond zaten er door het HAN-gezwets er een beetje voor spek en bonen bij. En hoewel Mark en collegevoorzitter Roelof de Wijkerslooth van de Radboud Universiteit elkaar eerder in de haren vlogen, was vanavond alles pais en vree tussen de hoge heren. Alleen de Kamer kan die leerrechten nog tegenhouden. 'Mark, wil je met ons praten? Wij hebben ook bier.' Fans te over voor de staatssecretaris. Achter hem staat een club terwijl studentenvakbond AKKU zijn aandacht probeert te krijgen. Mark neemt het bier beleefd aan en steekt een sigaartje op. 'Ik ben benieuwd hoe de plannen woensdag door de Kamer komen. Ik heb ingezet op anderhalf jaar uitloop, het zou op twee jaar uit kunnen komen. Dat is ook oké.' Een week later zoeft de staatssecretaris over de snelweg voor de zoveelste afspraak. Hij heeft een halfuurtje tijd om handsfree wat vragen te beantwoorden. Het leerrechtenstelsel passeerde de Tweede Kamer zonder al te veel brokken. De leerrechten zijn onderdeel van de Begeisterung: Ruttes pakket van plannen die de universiteit meer schwung moet geven. Want het hoger onderwijs mag dan redelijk scoren, van de toekomstige elite van Nederland wordt meer dan 'redelijk' verwacht. 'Ze moeten hun rol in de samenleving kunnen pakken.'

Duimen voor topfuncties 'Universiteiten en hogescholen stellen de student onvoldoende centraal. Om heel eerlijk te zijn, zal dat mij een worst wezen. Ik wil dat het hoger onderwijs studenten aanzet tot eigenzinnigheid, creativiteit en dwarsigheid. Dat is hard nodig. Alumni zijn degenen die later een enorme impact op hun omgeving gaan hebben. Ze gaan leidinggevende functies vervullen of zijn anderzijds zichtbaar in de samenleving aanwezig. Het hoger onderwijs moet studenten zo opleiden dat zij op een positieve manier leiding kunnen geven en samen het werkproces fundamenteel ter discussie kunnen stellen. Om dat te doen moet het hoger onderwijs aanzetten tot begeisterung. Moet het aanzetten tot kritisch nadenken. Het moet in discussies tussen studenten en docenten niet gaan over de hoeveelheid hertentamens, maar over "wat een mooi vak, geef mij meer!". Mensen moeten niet alleen stuiterend in, maar ook stuiterend uit het hoger onderwijs komen. Dat is namelijk voor de toekomst van Nederland, waarin het hoger onderwijs een enorm grote rol speelt, heel belangrijk. 'In Leiden heb ik zelf een ongelofelijke mooie studie Geschiedenis gedaan. Ik herinner me nog colleges waar alle studenten met de duim in de mond over het collegebankje lagen, aan de lippen hangend van die professor die twaalf keer twee uur vertelde waarom nou op dat ene plekje in de wereld, in Athene omstreeks 400 voor Christus, het wonder van democratie, van sport, van alles kon ontstaan. Dat soort dingen vergeet je nooit meer.'

Ruttes pretpakket 'Ik wil dat de kwaliteit van het onderwijs binnen universiteiten en hogescholen weer bovenaan de agenda staat. Dat lukt mij alleen als ik het voor studenten binnen die instellingen mogelijk maak die kwaliteit af te dwingen. En dat bereik ik op drie manieren. Ten eerste door studenten zo te positioneren dat als zij kiezen voor een bepaalde universiteit of hogeschool, het geld de student volgt naar die instelling. Dat zijn de leerrechten. Ten tweede gaan we volstrekt transparant maken hoe de opleidingen op niveau presteren. Het derde element is de medezeggenschap versterken zodat bestuurders met knikkende knieën naar het gezamenlijk overleg met de studentenraad gaan. 'Voor dat hele pakket vraag ik van de studenten maar een ding terug, namelijk dat zij in een redelijk tempo hun studie doen. In het oorspronkelijke plan stond maximaal anderhalf jaar uitloop. Dat is uiteindelijk twee jaar geworden, maar ik ben heel blij dat de Kamer deze belangrijke pijler onder het hele Begeisterungsverhaal accordeert en zegt: wij zijn het eens met een systeem waarbij universiteiten en hogescholen geld krijgen op grond van de vraag of ze studenten binnenhalen en binnenhouden. In het nieuwe stelsel zijn universiteiten blij met je komt, want ze krijgen geld voor iedere student die binnenkomt. Nu krijgen ze het geld toch wel. Universiteiten krijgen nu zelfs een vergoeding voor studenten die vertrekken. Belachelijk.'

Via X, Y of Z naar Afrika? 'Op grond van "Waar kan ik een kamer vinden? Waar gaan mijn vrienden heen? En waar zitten goede kroegen?" maken studenten vaak hun studiekeuze. Dat gebeurt niet omdat zij de kwaliteit van onderwijs onbelangrijk vinden, maar omdat ze die informatie simpelweg niet hebben. Die gegevens zijn nergens te vinden. 'Wat ik nu wil regelen - en dat hoef ik niet te doen via de wet - is dat die informatie wel beschikbaar komt. Zodat studenten een echt gedegen keuze kunnen maken en eindelijk zichtbaar wordt hoe studenten de opleiding waarderen. Zodat jij weet dat als je in Afrika bent geïnteresseerd, instelling X de beste keuze is voor Afrikaanse talen en instelling Y of Z beter is in ontwikkelingssamenwerking. Door de transparantie van informatie over het onderwijs kan eindelijk vergeleken worden hoe die instellingen presteren. En dat is zeer nuttig: uiteindelijk vinden die bestuurders van universiteiten en hogescholen het ook niet leuk om slecht uit de vergelijking te komen. In Leiden leek dit jaar de Rechtenfaculteit ongelofelijk door het ijs te zakken na een onderzoek. Dit heeft een enorme boost gegeven om de zaak weer goed te krijgen.

Student: waakt voor uw onderwijs! 'In de jaren zeventig hadden we een doorgeschoten democratisering van de medezeggenschap: eindeloos doorpraten over de kleur van het wc-papier. Tegenwoordig is de opkomst van de studentenraadsverkiezingen heel laag. Zo rond de vijftien procent. Mensen hebben gewoon geen zin meer om te stemmen voor medezeggenschap die nergens over gaat. 'Er moet voor gezorgd worden dat de medezeggenschap alle informatie krijgt die noodzakelijk is om haar functie goed te vervullen. Dat ze op de aangelegen thema's inspraak en instemmingsrecht hebben. Dat gebeurt nu te weinig en ik wil dat dit in de wet geborgd is. Dit zeg ik niet omdat ik studenten zo lief vind, maar omdat ze de kwaliteit van hun onderwijs moeten afdwingen. 'In Eindhoven zie je dat de opkomst bij de universiteitsraad veel hoger is dan in de rest van Nederland. Zelfs boven de 50 procent. En waarom? Omdat de raadsleden daar wel de benodigde informatie krijgen. Omdat it matters you're part of it.'

Brozems met leenangst 'Waarom is het verkeerd om een student na zes jaar te vragen een hogere eigen bijdrage te betalen? Ik had het geen enkel bezwaar gevonden als er iemand in mijn studententijd tegen mij gezegd had: "Hé joh, weet even dat je geld voor anderen zit te verwateren. En als je er langer over doet dan zes jaar, kan dat, be our guest, maar dan betaal je er gewoon meer voor". Dat vind ik volstrekt logisch. 'Het is toch vreemd dat iemand zich op z'n zestiende in de schulden steekt voor een brommertje of een mobieltje - allemaal spullen die bij aankoop meteen hun waarde verliezen - en er moeite mee heeft om extra te betalen voor onderwijs. Het is een investering in je toekomst. Alles wat je meer betaalt, kun je lenen. Alles wat je leent, kun je inkomensafhankelijk terugbetalen. Als je onverhoopt in de bijstand terecht komt, hoef je bijna niets terug te betalen. En bovendien vervalt de schuld na vijftien jaar. Overigens steekt bijna iedereen die afstudeert in het hoger onderwijs zich tot over z'n oren in de schulden voor een eigen huis. Dat vindt iedereen volstrekt normaal. 'Ik begrijp ook echt niet waarom een studie van vier jaar met twee jaar uitloop niet te doen zou zijn. Waarom zou je met een studiebelasting van twintig uur in de week geen tijd hebben voor je bijbaantjes en bestuursfuncties? Studenten die wel een zware studie doen, zoals Geneeskunde, hebben weinig uitloop en zijn in veel gevallen buiten hun studie actief. In Amsterdam bijvoorbeeld, op de Vrije Universiteit, draait praktisch de hele beweging die zich bezighoudt met gehandicapte studenten op lotgenoten binnen de geneeskundeopleidingen. Die bestuursleden hebben het dubbel zwaar: een hele drukke studie plus hun handicap. 'Wat ik graag met die hele Begeisterungsagenda wil bereiken is dat die "parttimestudies" met twintig uur in de week verdwijnen. Dat studenten weer gewoon studies krijgen met meer dan dertig uur studiebelasting. Ik ben erg voor parttimestudenten, maar ik erg op tegen dat als studenten fulltime gaan studeren geconfronteerd worden met een opleiding met vijf, zes uur in de week. Dat mag gewoon niet waar zijn. 'Dat moet de student zelf bevechten in mijn nieuwe stelsel. Wat ik wil regelen is dat de instelling zowel financieel als in de reputatie het onmiddellijk voelt als zij opleidingen aanbieden die geadverteerd worden als fulltime maar als parttime uitpakken.'

You gotta fight! For your right! 'De Begeisterung is een drieslag: Ten eerste gaat de universiteit publicitair voelen of zij het goed of slecht doet. Het wordt immers zichtbaar voor iedereen wat de prestaties en onderscheidingen zijn van opleidingen. Mijn tweede punt is het leerrechtenstelsel. Universiteiten gaan merken of zij goed onderwijs bieden. want als ze dat niet doen, kiezen de studenten niet voor hun opleidingenen komt ook het geld hun kant niet op. Ten slotte verwacht ik van studenten dat zij verantwoordelijkheid nemen als de kwaliteit van hun opleiding niet goed is. 'Het onderwijs is namelijk geen consumptief goed. Als een consument in de V&D komt en het bevalt hem niet, dan gaat hij naar de Bijenkorf. Maar een student kan niet zeggen: "Oh, het bevalt me hier niet; ik ga naar een andere universiteit". Dat kan hij in de rest van zijn leven ook niet maken, dan moet hij zijn positie gebruiken om ervoor te zorgen dat het wel goed komt. Studenten moeten, als de kwaliteit van hun onderwijs onder maat is, ervoor vechten dat deze verbetert. Ik moet ervoor zorgen dat ze daarvoor ook de middelen hebben.

Dronkenschap en vorming 'Het studentenleven is heel vormend. Je raakt geïnspireerd door college-studenten, docenten die een heel mooi vak geven. Je leert schrijven. Ik heb geleerd verhalen te houden, logisch redeneringen op te bouwen. Ik heb er in die periode mijn politieke hobby ontwikkelt. Die is onderhand wat uit de hand gelopen. Je bent een paar maanden dronken en uiteindelijk ontdek je waar je wel en niet goed in bent. Tijdens je studietijd bouw je routine op in allerlei dingen die je in de rest van je leven kunt gebruiken. Dat heeft voor de rest van je leven zo'n ongelofelijke meerwaarde. Dat is niet te beschrijven.'