Ramsjrecensent: On Beauty
On Beauty van Zadie Smith, vertaald door Monique Eggermont en Kitty Pouwels onder de titel Over Schoonheid.
Uitgeverij Ooievaar, Amsterdam, 2005
2.50 euro
‘Onlangs nog werd de nieuwe roman NW van Zadie Smith door recensente Simone van Saarloos geroemd in de Volkskrant: ‘Wie deze storm aan stijl kan waarderen heeft er [...] wellicht ook nog een favoriete schrijfster [bij], want Smith is een bijzonder scherpe verteller die grote thema's verpersoonlijkt.’ Zadie Smith (36), een zeer succesvolle Engels-Amerikaanse schrijfster, zal deze lofuitingen vaker hebben ontvangen. Door het beschrijven van de levens van ‘kleine’ personages, zonder al te grote beslommeringen in hun leven, weet ze in feite grote problemen in de samenleving aan te snijden. Ook in Over Schoonheid, een eerdere roman die wereldwijd met veel enthousiasme is ontvangen, is Smith in staat om met een verhaal zonder grootse, meeslepende pieken de onderliggende beerput aan ellende bloot te leggen.
Zonden en pretenties ´In liefde en... en academia is alles geoorloofd,´ merkt een van de hoofdpersonages, Kiki Belsey, op als ze spreekt over de haat-liefdeverhouding tussen haar gezin en dat van Sir Montague Kipps, die ze in een verzoeningspoging een taart brengt. Kipps en Howard Belsey, de man van Kiki, staan op voet van oorlog met elkaar op academisch vlak. Belsey is een mislukte kunsthistoricus die al jaren werkt aan een boek over Rembrandt, terwijl Kipps net een succesvol boek over hetzelfde onderwerp publiceerde. Kipps is een verstokt conservatief die tegen positieve discriminatie en abortus ageert, terwijl Belsey er juist liberale gedachten op nahoudt. De gezinnen van de twee mannen zijn op allerlei manieren met elkaar verweven: seksueel, vriendschappelijk, vijandig. Zowel hun kinderen als zijzelf worstelen met het omhoog houden van hun eigen pretenties, terwijl door het verhaal duidelijk wordt dat geen van hen zonder zonden en tekortkomingen is.
Enkele tinten grijs Smiths belangrijkste onderwerp in dit boek is de multiculturele samenleving en het racisme dat daarin voorkomt. De Belseys zijn in hun eigen ogen zwart, maar ‘echte’ zwarten zien in hun lichte huid juist een blanke. Dit maakt dat ze altijd tussen twee werelden in zitten, terwijl ze hun identiteit wel degelijk aan hun huidskleur proberen te ontlenen. Een belangrijke gebeurtenissen in de roman, het overspel van Howard, wordt door zijn vrouw dan ook herleid tot een rassenkwestie: ‘“Een blank vrouwtje,” gilde Kiki door de kamer, niet langer in staat zich te beheersen. “Een piepklein blank vrouwtje dat in mijn zak zou passen.”’ Door de alledaagse manier waarop door alle personages over rassenkwesties wordt gesproken, vervalt de roman niet in clichés, maar laat het zien hoe dit zich in een normaal leven kan uiten. De academische wereld komt er slecht vanaf. Bijna zonder uitzondering zijn de professoren vreemdgangers die vooral bezig zijn met hun eigen geluk en die hun studenten zien als lastige bijkomstigheden van hun werk. Er wordt onderling een niet-aflatende strijd gevoerd, ingebed tussen de aanvragen voor nieuwe kopieerapparaten en de aankondigingen van publicaties, zoals een belangrijke faculteitvergadering waar Howard Belsey bij aanwezig is, laat zien.
Literaire trucs Pas als het boek uit is, realiseert de lezer zich dat er eigenlijk erg weinig gebeurt in het verhaal. De personages maken niet veel mee en het trage leven binnen en buiten de universiteitsmuren verstrengelt zich langzaam met dat van anderen die zich in dezelfde kringen begeven. Dit is echter helemaal niet storend, omdat, zelf in de Nederlandse vertaling, de taal van Smith de roman interessant houdt. Ook laat ze af en toe bijzondere literaire ‘trucjes’ zien, bijvoorbeeld als ze in één zin het perspectief verlegd van Kiki naar Jerome, haar zoon: ‘Kiki legde haar handen om zijn gezicht. Ze keek hem intens aan, op zoek naar iets van het meisje dat de oorzaak was van al die ellende, maar Jerome had zijn moeder nooit verteld wat er precies was gebeurd en hij was dat ook niet van plan.’ Het is mogelijk dat een enkeling zich ergert aan de constante verwijzingen naar rassenkwesties of de zwakheid van de mens, maar voor degenen die zich hier niet aan storen, is Over Schoonheid bijna verplichte kost. Het is eigenlijk schandalig dat het voor de prijs van een biertje bij De Slegte te verkrijgen is.