ANS

Zo, da’s wel een titel waar je mee aan de slag kunt. Even die zorgvuldig geposteerde woordcombinaties ombuigen en voor eigen doeleinden gebruiken. Om iemand als latente racist af te schilderen, bijvoorbeeld. Of als antisemiet. Heb je in ieder geval weer stof voor een relletje tijdens de komkommertijd, ware het niet dat ik volledig oninteressant ben. Zelfs in komkommertijd.

Toch vallen mensen die op de proppen komen met een verhaal dat nét even afwijkt al snel ten prooi aan publieke verontwaardiging. En dan sta je opeens in de spotlights.

Je oorspronkelijke boodschap verdampt, dat interesseert niemand meer. Nee, juist de simplificatie ervan, de verdraaiing, die is boeiend. Iemand kauwt op een stuk tekst en reproduceert wat hapklare brokken, spuugt ze vervolgens vol afgunst uit en iedereen die mee wil doen in de ontstane hetze hoeft het alleen nog maar door te slikken. Fijn met z’n allen het gekwetste slachtoffer uithangen. Langzaamaan verwordt zo’n kwaadaardige verdraaiing tot een personificatie van degene aan wie men hem toeschrijft. Maar vaak bedoelt de aanstichter van al het tumult niet datgene waar men hem uiteindelijk zo om veracht. Veel vaker wil hij prikkelen, gevoeligheden aanstippen en bespreekbaar maken. Soms is het slechts een met fantasie aangelengde hersenkronkel.

Al de eigenlijke bedoelingen ten spijt, wanneer de publieke opinie zich tegen hem keert komt hij niet meer van het opgeplakte stigma af. Als een besmettelijke ziekte gaan de leugens rond, ze infecteren ieders geest en planten daarin eeuwigdurend wantrouwen tegen de vormgever van die paar zinsneden, hersenkronkels of beeldweergaven.

Misschien is dit een heel lange aanloop om mijn respect voor Salman Rushdie te betuigen, de man die in 1988 zijn roman The Satanic Verses uitbracht en vanaf dat moment moest vrezen voor zijn leven. Hij schreef vanuit zijn fascinatie en tegelijkertijd onbegrip voor de islam en zijn vervreemding van thuisland India, wat hem duur kwam te staan. Rushdie werd door zijn boek opgejaagd wild en moest zich jarenlang constant verplaatsen, van hotel naar appartement naar de meest afgelegen plekken in Engeland. Door zijn omstandigheden geestelijk tot het uiterste gedreven, streed hij wanhopig voor rechtvaardigheid. Uit alle macht probeerde hij de oprechtheid van zijn woorden te doen weerklinken maar die poging raakte verstomd in een voortdurende storm van leugens. De gekwelde man gaf zijn angst, frustratie maar ook verwondering over echte vriendschappen vorm in een memoir. Joseph Anton heet het, gelijk aan de persoon die hij moest worden omdat Salman Rushdie niet langer in de openbaarheid mocht bestaan. Rushdies strijd voor rechtvaardigheid en de overtuiging dat een schrijver of wie ook op basis van zijn werken nooit schuldig is aan massale oproer en geweld behalve de raddraaiers en geweldplegers zelf, hield al die jaren stand. Ook al moest hij onderduiken en zijn naam wijzigen, zijn geest was vrij en dat zou iedereen weten ook. Salman Rushdie bleef schrijven.

Eén van Rushdies vroege werken, Children of Midnight, is verfilmd en draait momenteel in de bioscoop. The Satanic Verses is nog steeds verkrijgbaar, in papieren versie en als e-book. Wat mij betreft heeft Rushdie de strijd tegen zijn lasteraars ruimschoots gewonnen. Hoewel het hem zijn huwelijk en zijn vrijheid kostte, leverde het hem wereldfaam als auteur op. Salman Rushdie is een martelaar, een profeet van het vrije woord. Helaas is het in strijd met die overtuiging om iedereen die het hier mee oneens is, op te sluiten.