‘We moeten niet doen alsof Obama en Romney ons iets willen vertellen’
Tekst Rik van Hulst
Foto’s: Tim Ficheroux
Raoul Heertje (49), bekend als oprichter van Comedytrain en criticaster bij Dit Was Het Nieuws, is net terug van vakantie uit New York waar hij de verkiezingenchaos van dichtbij meemaakte. ‘De Amerikaanse verkiezingen zijn een circus waarin iedereen zijn plek heeft en zich vervolgens naar de regels van het circus gedraagt’. Recent schreef Heertje de bestseller Mark Rutte is lesbisch waarin hij uitlegt dat we in het dagelijkse leven allemaal een toneelstukje opvoeren die de omgeving ons oplegt. Hoe beter de rol wordt gespeeld, hoe succesvoller je bent. Met behulp van deze circustheorie, neemt ANS de Amerikaanse en Nederlandse politieke verkiezingen in ogenschouw.
Wat viel je op aan de verkiezingsstrijd de afgelopen maanden? ‘Politici kijken per geval wat de mensen willen horen en gek genoeg maakt het niet zoveel uit of het klopt wat je zegt. Als Obama-fan zie ik de verkiezingen waarschijnlijk door een gekleurde bril, maar het is onbegrijpelijk dat Romney met al die leugens wegkomt. Wanneer je al zijn uitspraken op een rijtje zet, zou je nog net niet zeggen dat die man niet goed snik is. Of mensen daar intrappen? Dat zien we als Romney straks wordt verkozen tot president, maar het kan ook dat het de Amerikaanse burger geen zak kan schelen.’
Zouden politici in Nederland met dat soort leugens wegkomen? ‘Ja, dat gebeurt. Rutte riep ook dat de werkende man duizend euro zou krijgen, maar volgens mij weet iedereen op zo’n moment dat wat hij zegt behoorlijk gelul is. Ik vroeg eens aan een paar VVD’ers hoe zij over dit soort beloftes dachten. ‘‘Natuurlijk gaat hij dat niet doen. Dat is het spel’’, zeiden ze. ‘Politiek is een spel waarin je de dingen niet doet omdat je ze echt vindt of voelt, maar om het spel te winnen. Als dat eenmaal de deal is, vergeven mensen de politici.’
Als het toch vaak ‘gelul’ is, waarom volgen we dan in Nederland de Amerikaanse verkiezingen op de voet? ‘‘We’ volgen het niet op de voet. Het zijn de media die geen flikker te doen hebben, dus die volgen het. Dat heeft niets te maken met het belang. Het is natuurlijk wel belangrijk wie daar de baas wordt, maar we moeten niet doen alsof we het volgen omdat Obama en Romney ons echt iets willen vertellen. De campagnes leveren wel leuke en grappige beelden op, dus vanuit het perspectief van entertainment begrijp ik het.’
Past het maken van grappen in de rol van een verkiezingskandidaat?
‘Dat vind ik heel dubbel. Humor relativeert en kan sympathie opwekken, maar ik ben tegen het opleuken van politici. In Nederland weten politici precies wanneer een Kamerdebat wordt uitgezonden en gaan ze stomme grappen met elkaar maken. Dat doen ze alleen maar om stemmen te winnen. ‘‘O, die Pechtold vind ik wel een grappige gozer.’’ Dan denk ik: ‘‘Nee, dat zijn gewoon belangrijke zaken en ik heb liever dat iemand daar een uur een enorm saai verhaal vertelt waar ik geen zak van begrijp.’’ We hebben ze niet gevraagd om ons elke dag te vermaken, we hebben ze gevraagd om namens ons de boel een beetje te regeren.
‘Dat humor relativeert kan een probleem zijn. Romney, maar ook de mensen om hem heen, roepen dingen die echt niet kunnen. Als ze daar vervolgens grappen over maken lijkt het alsof het allemaal wel meevalt. Ook dit is het spel. Ik heb soms moeite mezelf daartoe te verhouden, want als je het allemaal als een spel ziet, word je cynisch en denk je dat het allemaal geen zak uitmaakt. Dat wil ik niet.’
Naast politici, zijn ook de verslagleggers van de verkiezingen, de journalisten, volgens Heertje in het politieke circus verzeild geraakt en dat is niet best: ‘Journalisten worden afgerekend op kijk- en leescijfers en daar gaat het mis. Mij mag je afrekenen op mijn grappen, want ik ben een clown. Van een journalist verwacht ik niet dat hij met een smeuïg verhaal komt, maar dat die serieus naar de gebeurtenissen kijkt. Daar zit mijn opwindingsengagement. Misschien denk ik daar te romantisch over, maar ik had de indruk dat de journalistiek vroeger buiten het circus stond en namens ons allerlei dingen uitvogelde. Nu is er iets nieuws bedacht: je hebt journalisten die gewoon met iedereen mee lullen en is er een nieuwe groep, de zogenaamde fact checkers, die diezelfde journalisten controleren.’ Ondanks zijn kritiek op de rol van journalistiek in het circus, is Heertje wel gecharmeerd van programma’s als The Daily Show. Waarin presentator Jon Stewart de performances en uitspraken van onder andere politici op de hak neemt.
Heeft Jon Stewart met zijn programma enige macht in de Verenigde Staten? ‘Uit onderzoek blijkt dat veel jeugd de informatie bij Stewart vandaan haalt. Hij heeft dus wel degelijk invloed. Ik denk dat hij een betrouwbaar medium is, maar het blijft een comedian.
Bij Dit Was Het Nieuws maken jullie soortgelijke grappen. Denk je dat je ook invloed hebt op de mensen die naar jullie kijken? Na een lange stilte, lachend: ‘Nu moet ik ook nog gaan nadenken. Ik denk niet dat het zo is, maar hoop het stiekem wel. Ik hoop dat als ik af en toe iets zeg, mensen daar over nadenken. Maar mijn rol in het circus is dat ik een grappige gozer moet zijn. Als ik heel serieus doe dan raken mensen in de war en denken: ‘‘Wat doet hij nu?’’ Het wordt vaak pijnlijk als ik tien minuten niks luchtigs zeg. Het probleem is dat de spanning verdwijnt wanneer je iets serieus zegt en je er vervolgens drie grappen over maakt. Jon Stewart kan grappen erg scherp brengen en dan blijft er toch iets hangen van de boodschap. Met humor kan je makkelijk de woede of verbazing die bij de mensen heerst uiten, waardoor dit soort programma’s de rol van journalistiek gedeeltelijk overnemen. Of het een goede ontwikkeling kan ik niet zeggen. Stewart zal de uitspraken van Obama of Romney zo knippen dat ze in zijn grap passen. Het blijft komedie en niet per se de waarheid.’
Vanavond is de ontknoping van de strijd tussen Barack Obama en Mitt Romney te volgen tijdens de Election Night in LUX. De nacht is inmiddels uitverkocht.