ANS

RU-onderzoeker Martijn de Koning houdt zich bezig met de islam, een religie die steeds vaker in één adem wordt genoemd met geweld en terreur. Onzin, vindt De Koning: ‘Als de islam als geheel het issue was, zaten we pas echt in de shit.’

Tekst: Saskia Verheijden
Foto's: Bastiaan Buurman

Dit artikel verscheen eerder in de februari-ANS

Het is een rommel op het kantoor van Martijn de Koning, docent en onderzoeker Islamstudies aan de RU. Met een verontschuldigende ‘let niet op de rommel’ laat hij ANS binnen. De islamoloog doet onderzoek naar onder andere identiteitsvorming van jonge Marokkaans-Nederlandse moslims. De website GeenStijl bestempelde hem als bedreiging voor de Nederlandse samenleving. Hij zou aanzetten tot geweld omdat hij zich in kringen van extreme moslims bevindt. De Koning trekt zich hier niets van aan: ‘Als ik had gewild dat iedereen me lief en aardig zou vinden, had ik een ander beroep of onderzoeksthema moeten kiezen.’

Dat hij zou sympathiseren met de vijand, vindt hij onzin. ‘Sommige radicale moslims ken ik al tien jaar. Zij hadden toen nog niet deze extreme denkbeelden. Voor mij zijn het slechts de mensen met wie ik onderzoek doe’, verklaart De Koning. ‘Niet alle moslims zijn terroristen, maar wel alle terroristen zijn moslim’, reageerde Wilders na de aanslagen in Parijs de afgelopen maand. De Franse president Hollande reageerde juist tegenovergesteld: ‘We moeten weigeren alle moslims over een kam te scheren.’ De islam komt vaak in het nieuws in de context van aanslagen en terreur door groeperingen als de IS en Al Qaida. Hoe staat het precies met de beeldvorming over de islam in Nederland?

Het lijkt alsof er een kloof is ontstaan tussen moslims en Wilders-aanhangers binnen de Nederlandse samenleving. Hoe is deze ontstaan?
‘De problemen zijn ontstaan na de Rushdie-affaire. Schrijver Salman Rushdie bracht in 1988 het boek The Satanic Verses uit. Elementen uit dit boek konden uitgelegd worden als godslasterlijk richting de islam en de profeet Mohammed. De toenmalige leider van Iran verklaarde dat Rushdie en iedereen die had meegewerkt aan het boek moest worden gedood. Als reactie hierop ontstonden, onder andere in Nederland, demonstraties. De Nederlandse overheid realiseerde zich dat sommige moslims het niet eens waren met een van onze kernwaarden: de vrijheid van meningsuiting. Rond die tijd startte Nederland met het integratiebeleid.

Het draaide niet alleen om de achterstand die migranten en hun kinderen op de arbeidsmarkt en in het onderwijs hadden, maar ook om de grote culturele verschillen. Alle politieke partijen, behalve de SP, zetten vraagtekens bij de hoeveelheid culturele diversiteit die je in een land kan hebben zonder aan sociale cohesie te verliezen. Daardoor ontstond een soort blokvorming tussen wat Nederlands was en de cultuur van “de allochtoon”. Pas na de aanslag in New York op 11 september 2001 werd de nadruk op de islam gelegd en werd dit geloof voor het eerst als veiligheidsprobleem gezien.’

De aanslag op 11 september werd gepleegd in Amerika, waarom is daarna ook in Nederland verdeeldheid ontstaan?
‘In 2004 werd Theo van Gogh vermoord door een Marokkaans-Nederlandse moslim. Dat deed de verdeeldheid die er op dat moment al heerste niet veel goeds. Bovendien beriepen de meeste terroristen die in de tussentijd aanslagen pleegden, zich op de islam. In die zin is het dus niet verwonderlijk dat veel mensen zich zijn gaan afvragen hoe dit zat binnen het geloof en bang zijn geworden.’

Naar aanleiding van de aanslagen in Parijs verklaarde rechtsgeleerde en blogger Afshin Ellian dat wij in oorlog zijn met de islam. Bent u het hiermee eens?
‘Ik kan me voorstellen dat mensen dat denken. De islam wordt gezien als iets dat van buitenaf komt en niet van ons is. Daar ligt denk ik het probleem. Als je het hebt over dé islam, suggereer je dat je het hebt over alle moslims. Dat is de reinste flauwekul. Volgens mij hebben mensen namelijk geen oorlog met moslims die gaan bidden, halal eten of een hoofddoek dragen. In Nederland werken er bovendien meer moslims bij de politie, AIVD en het leger dan bij gewelddadige bewegingen zoals Al Qaida. Na iedere gebeurtenis is er daarnaast een hele lijst van moslimorganisaties die afstand doen van het geweld dat terroristen gebruiken.’

Toch zie je moslimbewegingen die afstand nemen van de gebeurtenissen niet vaak op tv. Vindt u dat de media een verkeerd beeld schetsen?
‘Ja en nee. Het is natuurlijk erg makkelijk om de media de schuld te geven. Ik vind over het algemeen dat de Nederlandse berichtgeving redelijk genuanceerd is. Men probeert de situatie van verschillende kanten te bekijken en laat ook vaak moslims zelf aan het woord. Helaas is dit altijd in de context van een geweldsdaad. Toen het over de economische crisis ging, zag je geen enkele moslim op tv, terwijl er binnen het ministerie en banken genoeg moslims werken die hun zegje hadden kunnen doen.’

Staan de aanslagen en de islam dan helemaal los van elkaar?
‘Ik zou niet zeggen dat het helemaal niks met elkaar te maken heeft. De daders opereren wel degelijk vanuit een islamitische overtuiging of inspiratie, die overigens sterk afwijkt van de mainstream. Als de islam als geheel het issue zou zijn, zaten we echt in de shit. Dan zouden alle een miljard moslims een gevaar zijn. Zo zien mensen het helaas wel. ‘De legitimatie om geweld te plegen is vaak ideologisch, dus in die zin speelt de islam wel degelijk een rol. De echte aanleiding is vaak echter veel pragmatischer. De reden dat de IS en Al Qaida aanslagen plegen in Europa is wraak. Zij nemen wraak op het ingrijpen van het Westen in Irak en Syrië. Geloof geeft mensen een gevoel van urgentie, inspiratie en een doel waarvoor wordt gevochten.’

Ligt de angst die veel mensen voelen aan die gewelddadige groepen, aan onze houding ten opzichte van de islam of stellen wij ons gewoon aan?
‘Ik denk dat het allemaal het geval is. Dat mensen bang zijn, is logisch maar je moet wel de juiste vijand kiezen. Waar we voor uit moeten kijken, is een soort interne strijd van moslims tegen niet-moslims. Het gaat om de strijd tegen groepen als IS. Het kan zijn dat je met andere moslims duizend-en-één andere issues hebt, zoals integratie en onderdrukking van de vrouw, maar die hebben we met wel meer groepen in Nederland.’

Zouden debatten over integratie en terreur beter van elkaar moeten worden gescheiden?
‘Ja, ik denk sowieso dat deze twee zaken teveel door elkaar lopen. Veel moslims hebben het idee dat mensen hen allemaal als terroristen beschouwen. Laatst legde een vrouw me een lijstje voor met vragen als: “Sympathiseert u met de IS beweging? Wat vindt u van andersdenkenden? Waarom draagt u een hoofddoek? Hoe belangrijk is de islam voor u?” Deze vragen kreeg zij tijdens een sollicitatiegesprek als anesthesist. Iets minder paniek zaaien door niet-moslims zou dus ook wel goed zijn.’
Het lijkt alsof veel moslims weer strenger zijn gaan geloven. Klopt dit beeld?
‘Ja, in het Midden-Oosten zag je al in 1990 een heropleving binnen de islam. Tal van islamitische bewegingen kwamen op, sommige gewelddadig, sommige geweldloos. Zij probeerden de samenleving te islamiseren en de islam te hervormen. Vooral na 11 september kregen veel moslims op hun werk of op school te maken met mensen die zich van alles afvroegen: hoe zat dat nou in de Koran? Mogen onschuldige burgers zomaar worden vermoord? Dit wisten veel moslims zelf ook niet, zij hadden ook nog nooit een Koran opengeslagen. Hierdoor zijn zij zich gaan verdiepen in de islam om antwoord te kunnen vinden op dit soort vragen.’

Stellen moslims zich niet aan als het aankomt op het portretteren van de profeet?
‘Voor moslims is het afbeelden van de profeet Mohammed iets speciaals, hierop rust zelfs een afbeeldingsverbod. Daarbij proberen de illustratoren in die afbeeldingen de islam zo slecht mogelijk neer te zetten. Als je mensen vraagt om op een foto van een geliefde te spugen en vervolgens in de fik te steken, zal niemand dat doen. Ook al is het maar een stukje papier, zo zien moslims het bespotten van hun profeet. Degenen die negatieve filmpjes of cartoons over de islam op internet verspreiden, zijn trouwens vaak de moslimorganisaties zelf. Zij kunnen daarmee mensen mobiliseren en duidelijk maken hoe bepaalde landen over hen denken en laten zien dat zij er iets tegen proberen te doen.’

Zou het volgens u verboden moeten worden om spotprenten of cartoons te maken over de islam?
‘Dat vind ik een lastige vraag. Ik zou nooit zeggen dat we dit vooraf moeten gaan verbieden. Ik zou er wel voor willen pleiten dat mensen terughoudend moeten zijn en dat, als je claimt terroristen aan te vallen, je niet de profeet Mohammed of de Koran moet gebruiken. Je moet dan iets nemen dat alleen op hen van toepassing is, zoals de leider van IS. Pak niet alle moslims.’