Het leed dat kiezen heet
Een master doen of een tussenjaar nemen? Studeren of de kroeg in? Huisje-boompje-beestje of de eeuwige vrijgezel blijven? Doodgegooid worden met keuzes kan leiden tot de nodige problemen. Waarom hebben we juist nu zoveel moeite met het nemen van beslissingen?
Tekst: Lotte Coenen en Anne van Veen Illustratie: Carmen Groenefelt
Dit artikel verscheen eerder in de november-ANS
Van 2009 tot 2012 is het aantal jongeren met psychische gezondheidsproblemen elk jaar met gemiddeld 8,5 procent gestegen. Philippe Delespaul, hoogleraar Innovaties in de Geestelijke Gezondheidszorg aan de Universiteit Maastricht, publiceerde deze verontrustende cijfers. De toename kan volgens Delespaul veroorzaakt worden door keuzestress. Jongeren zouden dus letterlijk ziek worden door de hoeveelheid opties die ze hebben. Waarom heeft de huidige generatie hier last van en hoe kunnen studenten dit probleem voorkomen?
Weten wat je mist Annemiek Godefrooy, studentpsycholoog aan de Radboud Universiteit, merkt dat een groot aantal studenten kampt met keuzestress. ‘Bij veel van de huidige studies wordt niet direct bepaald wat je gaat worden, hierdoor kom je ook tijdens je studieperiode voor veel moeilijke kwesties te staan. Dat de studenten bij het maken van keuzes last krijgen van onzekerheid, komt doordat ze aan de niet-gekozen opties blijven denken. Ze kijken naar het verlies, terwijl ze zich juist moeten focussen op wat ze wel hebben gekozen.’ Volgens Jeroen van Baar, auteur van het boek De Prestatiegeneratie, wordt dit gevoel versterkt door de sociale media. ‘Het is niet meer mogelijk niet te weten wat je mist.’ We kunnen continu zien wat onze “vrienden” voor geweldige beslissingen hebben genomen en dit brengt de huidige generatie aan het twijfelen over de eigen besluiten. Een andere verklaring die Godefrooy geeft, is dat studenten denken dat ze na het afronden van de studie geen keuzes meer hebben en hun hele leven in hetzelfde vakgebied vastzitten. Dit zorgt voor meer spanningen bij de huidige dilemma’s.
Preventieobsessieve maatschappij Dat we zenuwachtig worden wanneer we iets te kiezen hebben, komt doordat we beslissingen zien als een enorme stap, verklaart Jan Bransen, hoogleraar Filosofie van de Gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit. ‘We doen alsof alle keuzes nu of nooit, alles-of-niets-besluiten zijn.’ In tegenstelling tot wat veel wetenschappers vertellen, ligt de oorzaak van keuzestress volgens Bransen niet aan de toename van het aantal opties. Kiezen tussen twee toetjes levert hetzelfde probleem op als de keuze tussen honderd lekkernijen. Ook al heb je maar vijf procent kans om de verkeerde beslissing te maken, het gevoel van angst blijft. De onzekerheid die hier ontstaat ziet de hoogleraar als een aanleiding van de verhoogde stress. ‘De maatschappij vraagt ons in sneltreinvaart zo hoog mogelijk opgeleid te zijn. We krijgen het idee dat er geen ruimte is voor foute keuzes en dat is een vergissing.’ Een tweede oorzaak van keuzestress is dat we geloven dat we foute beslissingen altijd kunnen voorkomen. ‘We willen vooraf alle opties overwegen en denken dit ook te kunnen. Wanneer we dan alsnog het verkeerde kiezen, voelen we ons schuldig.’ Deze preventieobsessie leidt ertoe dat we het perfecte besluit willen nemen en daarmee denken we alle narigheid te kunnen vermijden. Wanneer er dan alsnog problemen ontstaan, wordt er vaak gedacht dat een andere optie uiteindelijk toch beter was. ‘Besef dan goed dat je niet alles in de hand hebt’, aldus Bransen.
De gulden middenweg Hoe houd je deze stress-zenuwen onder bedwang? Jeroen van Baar geeft een simpele oplossing voor dit probleem. ‘We moeten bewegen naar een samenleving waarin het prima is om tot de middenmoot te behoren. Natuurlijk moet er de mogelijkheid zijn om uit te blinken, maar al vanaf de basisschool wordt van ons verwacht dat we excelleren. Dat werkt averechts.’ Studenten moeten onthouden dat ze niet bovengemiddeld hoeven te zijn en dat ze fouten mogen maken. Godefrooy vindt dat het nemen van besluiten een deel is van onze ontwikkeling, een groeiproces dat ons verder brengt in het leven. Dit is juist de charme van het maken van keuzes. Volgens Bransen kan de opgelegde stress overwonnen worden door beslissingen te zien als het nemen van kleine stapjes. ‘Keuzes die wij moeten maken in het dagelijks leven, moeten we met een korreltje zout nemen. Het cliché “van je fouten kun je leren”, bestaat niet voor niets. Soms moet je heel hard vallen en serieus in de penarie zitten om de motivatie te vinden om je les te leren.’
Klik hier voor de overige artikelen uit de november-ANS.